Aktar stejjer b’San Ġużepp fi ħsiebi u f’qalbi

Kumment Tarċisju Zarb

 

U n-narrattiva titkellem tgħajjat. Hija dik it-tip ta’ narrattiva li tgħidilna l-istejjer. Stejjer diretti. Sempliċi. Stejjer li jafu lili u lilek. Anke meta dawn ma jiġux mistqarra, kelma b’kelma. Għax in-narrattiva hija aħna.

 

U San Ġużepp, insemmi jew mhux qiegħed hemm. Qiegħed jismagħna. Qiegħed jgħidilna li huwa qiegħed hemm biex isostnina  u jgħinna f’dal-itinerarju li nsejħulu ħajja. Għaliex San Ġużepp mhuwiex ħlief esseri mistiku, li miegħu aħna nistgħu nirrelataw fil-ħinijiet intimistiċi tagħna, hekk kif ngħaddu minn tributarju għal ieħor. Minn waqt ta’ inċertezza, diqa, sussult għal ieħor.

 

U dan huwa sewwa sew li jagħmel Joe Camilleri, awtur li kapaċi jiġbor fil-vuċi narrattiva, uċuh u esseri varji li jgħaddu minn waqtiet għal waqtiet għal waqtiet, li fihom ikollhom il-ħtieġa ta’ sostenn spiritwali. Emozzjonali. Ta’ min lil hinn mill-istorja tiegħu/tagħha, irid isib persona/vuċi li magħha huwa jkun jista’ jaqsam dan it-travalju. Dawn il-waqtiet li jeħtieġu minnhom infushom lil xi ħadd fuq min jorbtu.

 

U San Ġużepp, f’dawn in-narrattivi, jidħol u jixref ta’ sikwit. Huwa ’l San Ġużepp li joffri l-ħajt tal-kenn – ħajt tal-kenn uniku – ir-rifuġju arketipiku għal dal-passiġġieri li niltaqgħu maghom għaddejjin f’dawn in-naħiet ta’ daw’ il-kontradi, naħiet, li ħafna drabi, aktarx iva, milli le, ikunu naħiet li jkunu jeħtieġu lil min jgħinhom. L-għajnuna hawnhekk hija għajnuna fl-intimità tal-individwu, il-koppja, il-ġemgħat li jħossuhom li għandhom jitolbu lil dan il-qaddis, li kif nafu wkoll huwa qaddis li jagħmel parti intima mill-glorja tal-qaddisin, u li aħna nsibu ruħna nirrikorru għalih, bil-vuċi / kif ukoll bla vuċi ta’ sikwit, fil-ħajja tagħna.

 

U Joe Camilleri, ta’ ħassieb-narratur uniku, jagħraf jidħol sewwa sew f’qiegħ il-personae tiegħu, li f’qiegħ qiegħhom iħossu l-ħtieġa tal-medjatur Ġużeppi – medjatur li jġib il-balzmu fej’ jinħass li m’hemmx tama. Personae li tul ħajjithom, b’xi mod jew ieħor, f’waqtiet, b’mod speċjali ta’ qtigħ il-qalb ħassew il-ħtieġa li jirrikorru għalih. U jiġri, li aktarx iva, milli le, San Ġużepp jirrisolvi, jekk xej’ fuq livell intimu-spiritwali, l-angst, it-tbatijiet, in-nuqqasijiet, il-mard u l-bqija li aħna nsibu ruħna matul ħajjitna.

 

U dawn t’hawnhekk huma ftit minn daw’ ir-ritratti ta’ dawn l-istejjer, stejjer li bl-istil mexxej ta’ Camilleri, m’hemmx dubju li jaslu biex jaslu fejn għandhom jaslu fil-profond ta’ kull qarrej li jagħtihom ċans jinstemgħu.

 

Hekk, ngħidu aħna, “Kartolina ta’ Tama” (p.15) tlaqqagħna ma’ koppja li kellhom tarbija li batiet u batiet ħafna, u huma magħha,  imma fl-istess ħin jidher li deher iċ-ċans ta’ fostering, li għal din il-koppja, devota sa qiegħ ruħha ta’ San Ġużepp, setgħet tara, kif anke hi, minkejja t-tbatija li kienu għaddew minnha, issa setgħu jgħaddu għal dan il-patt.

U sadattant nisimgħu karattru minn dawn in-novelli jgħid: “Jien twelidt u trabbejt il-Qala. San Ġużepp kien jorqod u jqum magħna. Fit-tislima li konna ntuh qabel norqdu, u fit-talba li konna ngħidulu kif niftħu għajnejna. San Ġużepp baqa’ dejjem f’qalbi.” / Leħnu miksur issokta jħeġġiġni, “Ħudu. U ibqa’ għożżu għalija.” / U b’xofftejh jirtogħdu, mnn qiegħ qalbu tefa’ bewsa lil San Ġużepp.”  Din is-silta meħuda min-novella “Gwarniċ li mhux tas-soltu” (p. 37) għal darb’oħra turina kif San Ġużepp kellu sehem fil-ħajja ta’ xwejjaħ li ħeles mill-għarqa u kif dan sab ruħu mfakkar fi gwarniċ.

 

“Kellha tkun daqqa” (p.79), min-naħa l-oħra hija storja traġika bi tmiem feliċi, hekk kif bniedem mitluf wara l-każin, u b’theddida minn martu li kienet se titilqu, jispiċċaw, wara li ‘kellha tkun daqqa’, biex jerġgħu jsibu lil xulxin, b’San Ġużepp jgħin f’dan ir-rapprochement.

 

U t-toqba li nsibu f’ “San Ġużepp b’toqba f’qalbu” (p. 105) mhijiex ħlief it-toqba li San Ġużepp lest iżomm f’qalbu u fl-istess ħin jaħfer u jħenn, tgħidilna din l-istorja, għax dik it-toqba li kien hemm f’sidru ma kinetx ħaġa oħra ħlief toqba li kienet riżultat ta’ min ipprova jisraq minn din l-istatwa, u li spiċċa nqabad mill-pulizija.

 

Novella oħra, “Bħal fl-apsidi tal-knisja tal-Imsida” (p.143) min-naħa l-oħra tgħidilna l-istorja ta’ mara li tilfet lil żewġha qasir il-għomor, sewwa sew f’inċident tat-traffiku, u kif fil-ħajja ta’ dan l-individwu San Ġużepp kellhom post partikolari. U kif forsi, minkejja t-traġedja li temmitlu ħajtu, seta’ kellu temma wisq aktar kiefra minħabba l-marda terminali li kienet qiegħda tistennieh, u li sa mewtu, ħadd ma kien għadu ntebah biha.

 

U flimkien ma’ dawn in-novelli nsibu ħafna u ħafna oħrajn, li lkoll flimkien jagħmlu għoxrin novella, li lkoll jixorbu minn dan il-fluss narrattiv kreattiv ta’ personaġġ-kittieb b’għajnejn għarriexa għal dak li jkiddna, isawwarna u jagħtina t-tama.

 

Ta’ min jgħid ukoll li l-unità tematika ta’ dawn in-novelli, turina li għal Camilleri l-kitba tan-novella hija tiftixa kontinwa għal fdalijiet varji ta’ stejjer, aneddoti u avventimenti, li lkoll flimkien jagħtuna b’mod koeżiv u koerenti xi tip jew ieħor ta’ qagħda ta’ ruħ, ispirazzjoni, sens ta’ waqt, żmien jew għoġba.  U dan Joe Camilleri, jagħmlu permezz ta’ dawn l-istejjer li jintħietu flimkien b’enerġija narrattiva unika. B’sempliċità narratoloġika, ta’ kittieb li ħakem stil ta’ kitba, li filwaqt li dejjem issibu jirfinah, imma l-istess ħin, jidher ukoll li dan hu parti mill-istil idjosinkratiku ta’ kittieb, li mhux biss għandu ħakma tal-ilsien, imma wkoll, tan-nozzjoni mistħarrġa, u l-aspetti soċjo-psikoloġiċi-reliġjużi tal-ambjent li jkun qiegħed jiddeskrivi.

 

Għal darb’oħra, għaldaqstant nissuġġerixxi li dawn l-istejjer mhux biss għandhom jinqraw, imma jsiru, għallinqas xi wħud testi li bihom u permezz tagħhom, it-tfal tal-lum, jidħol fil-profond ta’ ethos ta’ kitba unika.

 

Ħajr lil Joe Camilleri li matul meddet is-snin tana kotba oħra fosthom: Solitudni fl-Folla, Fir-rokna tas-silenzju; Żwiemel tar-riħ; Mużajċi tat-tafal; Ir-raġel tas-skiet; Dwal fil-kantini; L-eku tal-ħabbata; Faċċati; Reffiegħa tad-delligħiet.

 

Ħajr ukoll lil Horizons.

Awtriċi:  THERESE VELLA

Pubblikatur:  HORIZONS

 

Dan ir-rumanz sibtu interessanti ħafna minħabba li huwa ambjentat fil-futur, fejn il-passat tiegħu huwa ż-żmien li ngħixu fih aħna llum. Rakkont intriganti ta’ tifla ddisturbata mill-mewt ħesrem ta’ missierha, u t-trobbija li rċeviet wara mingħand ommha. Trobbija li ma tantx ħalliet relazzjoni tajba bejn l-omm u l-bint.

Biss meta ssir tfajla, din xorta waħda tibqa’ tiġri wara l-passat. Xtaqet li ssir taf min kien għamel tant ħsara lill-familja tagħha.  Riedet tiskopri min kien verament dak li kisser il-karriera ta’ missierha biex saħansitra, spiċċa biex anki bagħtu fil-qabar.

Barra minn hekk, dan ir-rumanz huwa kkaratterizzat minn diversi intriċċi ta’ relazzjonijiet ta’ mħabba. Stejjer intriganti li jistgħu jkunu sinċiera, filwaqt li oħrajn joħolqu dubju ta’ kemm fil-verità huma ġenwini … bil-konsegwenzi kollha li jġibu magħhom.

Għalhekk, din it-tfajla tidħol b’ruħha u b’ġisimha biex tinvestiga dak li kienu għaddew minnu ommha u missierha fi tfulitha. Għaliex ma baqgħux jaqblu? Għaliex nibtu bosta diffikultajiet? Għaliex bejniethom kienet issaltan ċerta bruda? Għaliex kienet tismagħhom jitlewmu daqshekk spiss? U t-tabib, li kien ħabib mal-omm minn tfulithom, x’sehem kellu f’din ir-relazzjoni?

Tgħid dan kollu kien il-kaġun ta’ azzjonijiet intenzjonati minn ħaddieħor biex ifixkel lilhom u r-relazzjoni ta’ bejniethom? Kienu qegħdin ibatu l-konsegwenzi li għabbiethom bihom is-soċjetà? Jew kienu baqgħu jsofru l-ingann ta’ min, għall-iskopijiet tiegħu, ried jgħaddihom minn bosta diffikultajiet li fl-aħħar mill-aħħar, spiċċaw biex herrewhom?

Għax bħalma jaf kulħadd, fid-dinja ma jeżisti l-ebda limitu għall-għira, ir-rgħiba, l-egoiżmu, l-arroganza u l-korruzzjoni li kienu minn dejjem, u li f’qalb il-bniedem mhuma se jmutu qatt!

Madanakollu, wara ħafna intriċċi, diżappunti u anki sorpriżi, l-investigazzjonijiet iwasslu lil din it-tfajla biex fl-aħħar mill-aħħar, tiskopri min kien tassew il-ħtija tat-turbolenzi li dejjem inqalgħu fil-familja tagħha. Biss, meta tasal biex tagħmel ġustizzja ma’ dawn il-persuni, tinduna li d-destin ried mod ieħor.

Ta’ min jinnota li dan ir-rumanz kapaċi jwassal messaġġ importanti ħafna. L-azzjonijiet ħżiena li jġiegħlu persuna oħra ssofri ma jirriflettux biss fuq min iġarrabhom. Imma, jistgħu jħallu wkoll konsegwenzi koroh ferm fuq xi wħud mill-qraba ta’ min ikun għadda minnhom – u sorprendentament – fuq il-qraba ta’ min ikun wettaq l-azzjonijiet il-ħżiena stess. Qraba innoċenti li indirettament, u wisq iżjed intortament, huma wkoll jispiċċaw biex ibatu bosta konsegwenzi materjali, kif ukoll danni morali u psikoloġiċi.

Però, l-aktar ħaġa kurjuża li laqtitni f’dan ir-rumanz kienet il-mod ta’ kif din it-tfajla, minkejja li missierha kien ilu żmien twil mejjet, xorta waħda baqgħet toħlom bih u dejjem tħossu qrib tagħha. Saħansitra li xi drabi qiegħed ukoll hemmhekk, maġenbha. Tgħid ried jgħidilha xi ħaġa? Xtaq jgħaddilha xi messaġġ? Ried juriha kemm kien għadu jħobbha? Jew forsi biex iħeġġiġha tkompli tindaga ħalli tiskopri xi misteru ġdid ieħor dwar familtha …?

Huma interessanti wkoll il-kummenti u l-osservazzjonijiet li għamel il-Professur Charles Briffa dwar dan ir-rakkont, fejn analizza bosta aspetti u xtarr bir-reqqa l-karatteristiċi differenti li joħorġu mill-istorja intriganti ta’ dan ir-rumanz.

Wara r-rumanz FRASCATI, dan huwa t-tieni ktieb ta’ Therese Vella. Awtriċi li għandha pinna ħelwa, mexxejja, u li kapaċi toħloq rakkont li jżommok sal-aħħar paġna – kemm jekk inhu msejjes fuq ġrajja ta’ mħabba, u anki dwar il-valuri tal-ħajja. Rumanz b’tema interessanti, lingwaġġ mexxej u kapitli qosra. Għalhekk meta qrajt DAK LI TIŻRA’, TAĦSAD indunajt kemm il-versatilità tispikka sew fl-ideat kurjużi, attraenti, interessanti u fertili bil-bosta ta’ din l-awtriċi.

Dan ir-rumanz ġdid issibu tixtruh minn www.horizons.com.mt ,  horizons malta / outlook coop , minn Agenda Bookshops , u mill-ħwienet ewlenin tal-kotba.

Nawguralkom qari bil-Malti mill-isbaħ J

Michael Cini

(pubblikazzjoni www.horizons.com.mt, paġni 308)

Apprezzament ta’ Tarċisju Zarb

 

Daħla
Il-kelma ‘dell’, għalkemm ma fihiex toqol fiżiku, fiha hemm toqol bla qiegħ f’dik li hija qagħda subkonxjuża, prikonxjuża, inkonxjuża u l-bqija. Għax hija turija ċara tas-‘swidija’, li hemm taħkem fina l-bnedmin, li xi darba jew oħra ltqajna ma’ xi skontru jew inkontru li fih tbenġilna, u waqtiet tbenġilna bl-ikrah. Tant hu hekk li nqattgħu ħajjitna għaddejjin nikkustinjaw bejnna u bejn ruħna, fid-diwi ta’ ġo fina ma’ dawn id-dellijiet. Ma’ dawn it-trawmi, li għandhom ħabta kif ifiġġu u jfeġġu minn żmien għal ieħor, biex jgħidulna: Hawn aħna nikkmandaw. Aħna l-istess liwjiet narrattivi tagħkom. U intom m’intomx ħlief ir-reffiegħa tagħna. U tgħidu, x’tgħidu u tagħmlu x’tagħmlu, aħna se nkomplu nidderieġu l-bastiment aħna.

U għaldaqstant dawn id-dellijiet isiru l-persekuturi, il-persekuzzjonijiet perenni ta’ ġo fina, jekk xejn, il-persekuzzjonijiet tal-karattri li nsibu fil-protagonisti ta’ dawn in-novelli, novelli, li ma joborxux biss il-wiċċ tan-narratoloġija, imma jidħol f’qiegħ il-qiegħ tas-sotterran tal-karattri ppersegwitati li jgħixu u jgħammru ġo fihom.

U huma sewwa dawn id-dellijiet, hekk imsejħa Jungjani, li jibqgħu jidderieġu u jmexxu d-destin ta’ dawn il-karattri, anke meta dawn l-istess dellijiet ikunu spiċċaw infgaw, jew intesew taħt braġ ta’ żmenijiet, u avventuri u miżavventuri oħra. Il-karattri ta’ dawn in-narrattivi huma karattri mgħaffġa. Iddeterminati minn dak li seħħ jew seta’ seħħ darba. U d-darba hija dabra u dabra ta’ veru. Hija dell. Mhux id-dell li jkennen, imma d-dell skabruż li jurik li hemm id-dlam. L-inkubu. Il-biża’, l-inkwetudni, id-diqa, id-dipressjonijiet immaġinarji li wieħed jista’ jsib ruħu kkakkmat fihom tul ħajtu.

U dan l-awtur, konxju bħal qisu minn dan it-tip ta’ dagħbien psikoloġiku jasal biex jagħrfu f’dil-miġemgħa ta’ personaġġi li jsibu ruħhom jabitaw dawn in-narrattivi tiegħu. Narrattivi ppersegwitati. Narrattivi, ta’ min darba waħda nqabad f’xi nasba, jew f’xi temp sab ruħu f’inkubu, jew f’xi waqt instaram f’xi saram, b’tali mod u manjiera, li issa, jitqabad kemm jitqabad m’hemmx ċans li jinfeda.

U l-karattri kollha ta’ dal-pajsaġġ narrattiv, hawnhekk, f’dil-ġabra narrattiva ta’ Joe Camilleri jsibu l-ospizju tagħhom, ospizju, madankollu li għalih m’hemmx xquq ta’ tama. Id-dell jibqa’ dell, jibqa’ dell, jibqa’ dell li jdellel il-personaġġi ta’ dawn in-naħiet ta’ din il-qagħda ta’ ruħ.U minkejja, li llum il-ġurnata, hawn, u hawn għadd ta’ metodi li permezz tagħhom wieħed jista’ jkollu terapija għal din il-qagħda tad-dell Jungjan, għal dawn il-personaġġi, din tinħass ’il bogħod, u ’l bogħod ħafna, tant li l-uniku fil li jgħaqqadhom hu t-tirfigħ ta’ din il-qagħda perenna għaddejja l-ħin kollu ssus fuqhom u ġo fihom, fil-labirinti intimi ta’ ġo fihom. Huma labirinti, li dwarhom ma jidhirx li hemm bibien jew twieqi ’l barra minnhom, għax kulma
qiegħed jiġri huwa ġewwa u ’l ġewwa, ’il ġewwa ġewwa fihom.

U b’dan il-mod, dawn in-narrattivi…din in-nixxiegħa ta’ konxjożità…tinħass għaddejja titberraħ quddiem għajnejna, hekk kif aħna nħitu istant ma’ istant ma’ istant li jkun wassal biex il-protagonista li dwaru jkun qiegħed jitkellem jispiċċa bħal r-reffiegħ ta’ min jinsab b’katavru fuq spalltu għaddej fit-travalji tal-ħajja. U biex nagħtu ħjiel ta’ x’inhuma dawn id-dellijiet u r-reffiegħa tagħhom, se nagħti xi ftit leħħiet dwar dawn in-narrattivi – narrattivi li jintrabtu ma’ xulxin b’saħħa ta’ awtur li jaf, jagħraf u jifhem mhux biss in-naħa ta’ fuq tal-istejjer tagħna l-bnedmin, imma wkoll, u aktar qiegħ nett dawn l-istess narrattivi.

Xi eżempji
U f’dan id-dawl għandna mnejn nifhmu xi wħud min-novelli li nsibu f’din il-ġabra ta’ novelli ta’ Joe Camilleri. Għaldaqstant, fin-novella “Mill-imgħoddi tirxoxta l-weġgħa” aħna niltaqgħu ma’ protagonista, li minkejja li għamel minn kollox biex jaħrab minn imgħoddi li fih kien żbalja u żbalja bl-ikrah fil-konfront ta’ ħuh, li kien spiċċa ferut bl-ikrah u li sofra bis-sħiħ, riżultat tad-daqqa ta’ sikkina li kien tah meta kien għadu tifel, xorta waħda jibqa’ ma jirnexxilux jikseb il-maħfra li huwa tant xtaq li jikseb. It-tbegħid fl-Awstralja, u f’aljenazzjonijiet oħra, xorta waħda ħallewh jidher bħala t-‘tirann’ f’għajnejn ħuh, li fih kien jara dak il-bniedem li ħassarlu ħajtu bl-ikrah. Dawn is-siltiet juru xi naħiet minn din l-esperjenzjalità: L-imgħoddi ġġedded… Il-ġlieda li qamet meta kont ħtaftlu l-ġugarell tal-landa li ddobba f’għeluq sninu. Jien ukoll deherli li kelli dritt għalih. (…) F’telfa ta’ rabja kont ħfint is-skkina ta’ fuq il-mejda. Għollejt driegħi. Fil-waqt kien baxxa rasu. Ma nafx kienqabel jew wara. (…) Imma lħaqt ħażżejtlu sing.

U min-naħa l-oħra “It-tieqa fil-għoli” hija, hija wkoll novella li titkellem dwar id-dell tal-imgħoddi, u kif kittieb immaġinattiv joħloq grupp li fih il-membri setgħu jesprimu dak kollu li kien qiegħed ikiddhom, biex b’dan il-mod ikunu jistgħu jsibu xi tip jew ieħor ta’ terapija, anke jekk jiġri li riżultat ta’ dan l-istess grupp, il-kittieb-studjuż jispiċċa biex waħda mill- parteċipanti tinfatwa ruħha fuqu, b’tali mod u manjiera li kien hemm iċ-ċans li din kienet għamlet suwiċidju, minħabba li hu ma riedx li jeċċedi l-ħbiberija li kienet nibtet bejniethom.

Hawnhekk id-dell ta’ dak li ġara, jibqa’ jsus warajh, għax anke hu kien reffiegħ ta’ dell. F’ “Dellijiet ta’ żewġ nisa” min-naħa l-oħra naraw kif il-ġibda tal-protagonista għall-ewwel mara tiegħu, li għandna nifhmu mietet qasir il-għomor, u t-tfajla li kienet lagħbitu u serqitu, imma li dan għamlitu għax binha kellu tumur, kienu żewġ dellijiet li ħakmuh u ħakmuh bl-ikrah. Il-protagonista hawnhekk jinħass li ntrebaħ minn ‘dell’ martu u l-ġenerożità endemika fih.

“Is-sewda tiegħu” min-naħa l-oħra ma kinetx ħaġa oħra ħlief il-karozza li kien jaħdem biha u kellha tispiċċa kif spiċċat, imma li hu kien rabat qalbu magħha bl-ikrah, tant li kienet saret tagħmel parti minnu kif jidher minn kif tagħlaq din l-istess novella: “Il-qafas sfigurat wassal l-għafja aħħarija tal-kundanna. Is-sewda tiegħu issa kienet bla ħajja. tistenna karru biex iġorrha lejn għalqa-qabar tar-rimi, tal-abbandun u tan-nisi. Id-dell vjola rieżaħ li mill-għoli tefgħet fuq il-qiegħa tal-art kien l-aħħar dehra kiesħa li ra tagħha. Kien jaf li dak id-dell kellu jergħu hu wkoll. Iġorru miegħu, l-aktar fil-ħolm tal-lejl.”

U “Ħolma ta’ unur” tkompli ddaħħalna f’din id-dinja fejn l-imgħoddi jibqa’ jeżerċita ruħu fil-preżent, u l-poeta li issa jinħass li kien qiegħed ibati mid-dimenzja, jinfixel u jinfixel bl- ikrah meta jibda jħallat l-immaġinazzjoni mar-realtà. U f’din in-novella, niltaqgħu sewwa sew ma’ din il-qagħda ta’ ruħ – qagħda ta’ min tilef il-kuntatt mar-realtà u sab ruħu jgħix f’realtà misħtajla, immaġinarja, surrealistika, imma li hu kien għamilha bħala r-realtà reali, imma minkejja l-falza stikka li ħa, u li mar għal dik li skont l-immaġinazzjoni tiegħu kellha tkun serata ta’ unur għalih, xorta waħda jagħlaq billi jgħid: “Forsi jien ninsab fid-dinja tiegħi,’ ħaseb. ‘Iva fid-dinja tal-ħolm hija d-dinja tiegħi.’ / “Jien poeta,” beda jgħajjat u jxejjer dirgħajh. / Kien hemm ħafna li daħku f’wiċċu. (p. 188)

U fi “Sfumaturi” niltaqgħu mal-protagonista li ġo fih kienet tinħass ix-xewqa li jelimina darba għal dejjem it-tifkira ta’ martu, għax bħal qisha kienet daħlet ossessjoni ġo fih, li hija kienet dik li ħaditlu kollox. U dan minħabba l-fatt li hija kienet daħlitlu fl-ispazju tiegħu tal-każin u l-politika, li għalih kienu jiġu l-ewwel u qabel kollox, u fil-proċess, anke sawret lill-istess uliedu fl-istess sura tagħha. Imma sadattant jinħass li l-protagonista: “M’għarafx li fil-kilba kbira biex ixejjen il-memorja ta’ dil-mara ma kien qiegħed jagħmel xejn għajr jipprova jeqred il-falliment tiegħu.” (p. 199)

Min-naħa l-oħra f’ “Laqgħa ta’ bla ħsieb”, niltaqgħu ma’ koppja miżżewġa li xellfu difirhom ma’ xulxin, minħabba l-fatt li hu kien indiehes daqsxejn, jekk xejn bi kliem ma’ mara li kienet ġara tagħhom, u li din id-dehisa xejn ma kienet għoġbot lil martu, tant li kellu jitlaq lil martu u jmur joqgħod m’ommu. Jiġri, madankollu li ommu timrad, u hawnhekk jerġa’ jiltaqa’ ma’ martu, li tibda tgħolli sas-seba’ sema lil ommu, biex b’hekk tkun tista’ tmaqdar lilu. U hu, min-naħa tiegħu, baqa’ sieket sieket, biex ma jgħidilhiex, kemm ommu kienet tgħidlu kontriha, u kemm ma kinetx ‘iġġerraħha’. Għax hu kien tal-fehma li: Ma kien sejjer jieħu xejn billi jċarrat l-istampa ideali li għal raġun jew oħra kien sawwar moħħha dwar ommu./ Mela ħalliha ħa tibqa’ tgħix il-fantasija. Minnha tibqa’ tgawdi ruħ ommi.’/Kien jaf li għalih, il-ħolma ta’ hena matrimonjali kienet spiċċat. Bil-vleġeġ ta’ akkużi li regħet qanqlet, dil-laqgħa ta’ bla ħsieb aktar issiġillat il-fehma tiegħu li jibqa’ jgħix għal rasu f’darommu. (p. 269)

L-istil
L-istil ta’ Joe Camilleri huwa dejjem mexxej, ‘spedit’ u naturali, anke meta huwa jikteb b’mod analitiku u riflessiv dwar il-qagħdiet ta’ ruħ tal-istess karattri tiegħu. L-esperjenzjalità tiegħu f’oqsma varji ta’ narrattiva, analiżi kritika, estetika u l-bqija, bil-fomm u bil-kitba, jgħinuh biex iwassal sewwa sew il-qagħda ta’ ruħ tal-protagonisti tiegħu. Għax Joe Camilleri, illum sar in-narrattura, li jagħraf jorbot l-aneddotalità, in-narrattiva, l-istorjetà ta’ karattri, ma’ temi / qagħdiet mentali li għandhom elmenti komuni ma’ xulxin. B’dan il-mod, il-karattri varji tiegħi, lil hinn mill-ambjentazzjoni li jsibu ruħhom fihom, huma karattri li f’qiegħ qiegħhom għandhom xi ħass/element/perċezzjoni subkonxjuża li qiegħda torbothom u trabbathom ma’ xulxin.

Hawnhekk huwa d-dell tal-imgħoddi bil-konotazzjonijiet kollha varji tiegħu, li jorbot u jsensel ma’ xulxin lil dawn il-karattri. Sadattant, madanakollu aħna nissieħbu ma’ dawn in-narrattivi intimi tagħna lkoll billi noborxu xi ftit minn dawk id-dgħjufijiet, trawmi, qagħdiet mentali u l-bqija, li xi darba jew oħra aħna nkunu ltqajna magħhom matul ħajjitna. Sadattant dawn in-novelli jinftiehmu u jistgħu jinqraw minn kulħadd, għaliex huma mexxejja f’dik li hija narrattiva, lingwa u fluss tas-sentenza – fluss ta’ sentenza li minnha nnifisha turina sens qawwi ta’ narratur li mhux kapaċi jagħraf, jifhem u jidħol fil-motivazzjonijiet tal-karattri, imma wkoll li jsib elementi u aspetti għaqqidija bejn dawn l-istess karattri. Joe Camilleri, kif sostnejt f’kitbiet oħra huwa awtur li mhux biss għandu jinqara minn kull tip ta’ qarrej, imma tajjeb ukoll li jkun hemm xi student/a, li jagħraf jidħol biex janalizza aktar fil-fond is-sehem tiegħu fil-qasam tal-kitba tan-novella bil-Malti. U dan, jekk xejn, minħabba li fil-kitba tiegħu hemm omoġeneità’ – hemm fasla ta’ narrattivi u qagħdiet soċjali, mentali u l-bqija li jintħietu ma’ xulxin b’sottosfond jekk xejn psikoloġiku komuni – sottosfond li jappartjeni mhux biss għall-karattri li niltaqgħu magħhom f’dawn in-narrattivi partikolari, iżda wkoll ta’ karattri oħra lil hinn minn dawn in-narrattivi – tagħna lkoll. Dan il-fil għaqqiedi u sostnut f’dawn il-kitbiet juri li Joe Camilleri bħala awtur ma jiqafx fis-sempliċi narrazzjoni tal-wiċċ, li tagħhom għandu ħakma b’saħħitha u unika, imma aktar minn hekk, huwa jifhem, jagħraf u jtenni jiskopri da il-pajsaġġ inerentment komuni bejn il-personaġġi tiegħu, u l-personaġġi l-oħra kollha lil hinn minn dawk li niltaqgħu magħhom f’dawn in-narrattivi. Fi kliem ieħor, il-personaġġ jien, int, hi, huma u aħna lkoll. Dan minnu nnifsu huwa xiehda ta’ min huwa midħla sewwa ta’ qiegħ l-ajsberg Frewdjana, li teħodna lil hinn minn dak li jidher, imma li f’qiegħ qiegħna hemm tributarjitajiet għaddejjin il-ħin. Huma dawk id-dellijiet Jungjani li jitolbuna biex aħna niskopruhom, naffaċċjawhom, ngħiduhom u niktbuhom, għaliex b’hekk aħna nkunu nistgħu nirbħuhom, anke jekk dan rarament jiġri/jissuċċiedi fin-narrattivi ta’ Camilleri. U dan, Joe Camilleri jagħmlu bi skop, għax huwa mhuwiex it-terapista Jungjan li qiegħed hemm biex jgħidilna biex niktbu l-journals tagħna, naffaċċjaw l-inkubi tagħna, nitkellmu dwarhom u l-bqija, imma huwa n-narratur li jżomm id-distanza estetika bejnu u bejn dawn l-‘erwieħ’ ifflaġellati u mgħobbija b’dellijiet li huma tqal daqs l-istess ħajja tagħhom.

Fost xogħlijiet oħra Joe Camilleri tana Solitudni fil-Folla; Fir-rokna tas-silenzju; Żwiemel tar-riħ; Mużajċi tat-Tafal; Ir-Raġel tas-skiet; Dwal mill-Kantini; L-eku tal-Ħabbata, u Faċċati.

Poeżiji – poems John P. Portelli

Traduzzjoni John Baldacchino

Pubblikazzjoni Horizons

 

Tarċisju Zarb

B’xi mod jew ieħor aħna rridu niddefinixxu lilna nfusna. Il-ħajja hija mixja lej’ l-awtodefinizzjoni…awtodefinizzjoni li ma tieqaf qatt. Kull mument, ħin u waqt. Kull sekonda li aħna npassu fiha, jew saħansitra nieqfu fiha, trid b’xi mod jew ieħor tgħidilna aħna min aħna.

Jgħinna f’dan l-ippajsaġġjar hemm l-immaġni. Hemm dawk ir-ritratti fiżiċi, daqskemm newrunali li jridu jgħidulna aħna min aħna, u fej’ aħna, f’dal-ispazju intimu personali, emozzjonali tal-jienija u l-ieħorija.  U daw’ l-immaġnijiet għandhom ħabta kif jinbnew waħda minn oħra hekk kif jintħietu sintattikament ma’ xulxin u jiskattaw ġo moħħna, u ġo moħħ min jiltaqa’ magħhom, xi tip jew ieħor ta’ viżjoni, qagħda ta’ ruħ jew stat mentali.

U dan hu li jiġri f’daw’ l-iskatti-lampi ta’ Portelli. Skatti-sintetiċi, li jitkellmu jgħajtu, jew aħjar ipinġu jgħajtu, permezz ta’ immaġnijiet li jiskattaw waħda minn oħra, b’tali mod u manjiera li mhux biss jgħinu lilu bħala l-persona, imma lill-personae kollha li jiġu f’kuntatt jew taħt l-ombra, id-dell, id-dawl ta’ daw’ l-iskatti.

Għax il-poetiċità ta’ Portelli, hija ta’ bniedem li għaddej perennement, b’insistenza, saħħa u ħila, jiskatta ritratt-f’ritratt daw’ il-qagħdiet mentali tiegħu. Qagħdiet mentali li jiksbu d-dawl sewwa sew mill-immaġnijiet li bihom jibnihom, isawwarhom u jippreżentahom fuq il-karta.

Għax din ta’ Portelli, mhijiex id-dehwa ta’ darba, jew l-iskatt ta’ darba, imma hija endemiċità fil-personalità tiegħu, endemiċità li tagħtih ruħ, spirtu u qawwa, anke meta l-immaġni tinħass u tidher waħda ta’ diqa, qtigħ il-qalb, jew nuqqas ta’ ‘voglia’, li forsi wieħed jipproċedi.

Kull linja/i/vers/versi ta’ Portelli b’dan il-mod meħudin flimkien jistgħu jintqiesu bħala vjaġġ li qiegħed il-ħin kollu jippreżentalna xi tip ta’ sensazzjoni, emozzjoni, qagħda ta’ ruħ, li magħha, aħna…aħna min aħna…xi darba, b’xi mod jew ieħor se nsibu ruħna ġo fiha.

U dan jidher sew minn dawn il-versi li jiena ġibt fis-sħuħija tagħhom, kemm fil-forma Maltija, li hija l-oriġinali, kif ukoll fil-forma Ingliża.

Hawnhekk ta’ min jgħid li ż-żewġ forom, għalkemm huma ‘traduzzjoni’ ta’ xulxin mhumiex l-istess. Kull kelma għandha l-istorja tagħha, u għaldaqstant, kull kelma, l-istess bħal kull sintagma għandha l-awra tagħha. U għaldaqstant, hawnhekk nistgħu ngħidu li għandna żewġ kotba, fi ktieb wieħed. Wieħed bil-lingwa tal-għerq, u l-oħra bil-lingwa taz-zokk morfemiku. Waħda bil-lingwa ta’ gżira inżulari, u l-oħra ta’ lingwa globalizzata. U għaldaqstant l-effett fuq il-qarrej, għallinqas fuqi huwa differenti.

Hawnhekk jiena tkellimt b’mod speċjali fuq il-poeżiji bil-Malti. Il-forma Ingliża, min-naħa l-oħra fiha l-preġji tagħha, l-idjosinkratiċità tagħha, anke jekk fiha hemm l-istess pajsaġġi intimistiċi ta’ dik Maltija. Għaldaqstant, daw’ iż-żewġ naħiet tal-esperjenzjalità poetika tal-poeżija ta’ Portelli, fl-idea tiegħi, hija waħda unika, u ngħid għalija, inħobb naqra ħafna poeżiji b’żewġ lingwi tradotti, għax jagħtuni saħħa viżwali aktar. John Baldacchino min-naħa tiegħu rħiel din it-tranżitorjetà b’ħila. Il-kompożizzjoni ‘Maltija’ b’dan il-mod daħlet hija wkoll f’kompożizzjonalità ta’ skema-lingwistika oħra. Ta’ discourse-poetiku ieħor – discourse madankollu, li jgħin biex jitfa dawl b’saħħa fuq il-kompożizzjonalità Maltija, sewwa sew minħabba l-istess partikolarijiet lingwistiċi taż-żewġ skemi.

Dawn li ġejjin huma xi eżempji imaġistiċi tal-poeżiji ta’ John Peter Portelli, li jibdew sewwa sew, b’vers sulu…vers bil-puntini li jissuġġerixxi tkomplija:

bejn is-sensazzjoni tal-imħabba u..

between a feeling of love and…

 

Jidher li hemm xi ħaġa fl-imħabba ta’ din il-vuċi poetika, li mhux lakemm tiġi definita, anke jekk hemm sens ta’ inkejja, kif jissuġġerixxi t-tħaxwix tal-baħar, u aktar u aktar dik l-imħabba ‘stampata fuq ramel aħmar’. Id-definizzjoni, hawnhekk iddum ma toħroġ. Is-sensazzjoni…il-ħass…madankollu qiegħed hemm, kif jidher mill-istess linji:

vojta l-bajja, anke minn tħaxwix inkejjuż tal-baħar

jistenniekom kif stenna dejjem –

imħabbtu stampata fuq ramel aħmar

 

barren is the bay, too from the rustle of a teasing sea

awaiting you, as always –

its love etched on flushed sand

 

U minn bajja deżolata, li bħal qisha trid titkellem għal qagħda ta’ ruħ, ngħaddu għal ‘esseri’ għasfuri jimmolla minn naħa għal oħra, taħt it-toqol ta’ destin li jħossu li fnieh. Xi tfisser? X’tista’ tkun ix-xibka tal-passjoni li qiegħda tqattar fuq iż-żewġ naħiet tal-passiġġiera? Hemmm xi tip ta’ ambivalenza, li mhux qiegħda tħalli lill-vuċi għasfurija, metaforikament ittrasformata, tħossha daqshekk inkwieta?

għasfur jimmolla minn lasta  għal oħra

mad-destin li fnieh;

ix-xibka tal-passjoni tqattar fuq żewġ naħat

 

a bird bouncing from perch to perch

with a fate that overcame him;

the passion’s net dripping on both sides

 

U din il-qagħda ambivalenti bħal qisu jittieħed minnha l-‘werżieq’, maqbud bħal f’morsa bejn ferħ u biki bla rażan u bla wqif. U għal darb’oħra, il-vuċi poetika tistaqsi, għalfej’ dil-qagħda ta’ ruħ? Għalfej’ dil-oxxillazzjoni.

il-werżieq, ċuqlajta ferħ bla waqfien

inti moħbija, titbekka telfet imħabbtek

taħt l-arżnu mwarrba

u għada, forsi ċara bħall-ilma ta’ xmara billejl

 

the cricket, a rattle of joy without end

hidden, you weep for your love’s loss

beneath a forlorn love’s loss

and tomorrow, perhaps as clear as a rivers water by night

 

Hemm ċans, għallinqas hekk qiegħda tissuġġerixxi din il-qagħda ta’ ruħ ta’ bħalissa, li għad jiġi jum li fih għad jisbaħ jum li fih, għandna nifhmu l-poeta, jarak, għandna nifhmu lill-anima tiegħu, jaraha ‘tiżżeffen ma’ qamar ġdid’, għandna nifhmu, twelid ġdid. Hemm iċ-ċans li din hija possibiltà, għax ix-xi darba, tissuġġerixxi minnha nnifisha, jekk xej’ xi tip jew ieħor ta’ eżistenzjalità.

xi darba hawn jisbaħ

u minn bejn is-sħab nilmaħ lil wiċċek

jiżżeffen mal-qamar ġdid

 

one day, dawn will come

and among the clouds I’ll spot your face

dancing with a new moon

 

Hemm iċ-ċans li jista’ jiġri, li darba waħda aħna nerġgħu mmorru lura fl-imkien li jkun sawwarna, li b’xi mod jew ieħor nagħrfu aħna min aħna, u għaldaqstant ngħaddu xi tip ta’ riflessjoni, li fiha, aħna nindunaw wisq aktar x’residwi jkun għad fadal fina, milli qatt inkunu bsarna:

il-gallarija ta’ tfuliti, ippużata fir-raħal

li rabbieni u xekkilni

tistenna li hawn u issa jintesa kollox

 

my childhood’s balcony, poised in the village

that nurtured and schackled me

awaiting to forget the here and now

 

Imbagħad jiġu waqtiet ukoll, li fihom aħna ma nkunux nistgħu nifhmu eżatt x’jiġifieri dan il-fenomenu li ngħidulu ħajja, u għaldaqstant indoqqu xi tip ta’ nota eżistenzjali jew eżistenzjalista, li s-sistema tagħna tkun wasslitna għaliha. Il-metafora hemm iċ-ċans li tgħin f’dan ir-rigward.

il-ħajja funtana stunata

tħobbha biss għax m’għandekx għażla

ta’ xejn, din l-għanja tal-imwiet

 

such a jarring fountain is life

with no choice left, love it you ought

useless, is this song of death

 

U ma jonqosx li l-lirika poetika, twassalna…twassal lill-persona, biex jirrifletti dwar din l-istess ħajtu, b’mod speċjali fid-dawl tal-fatt, li din l-istess persona tgħix ħajjitha aktar tikteb, u għaldaqstant taħseb u tirrifletti milli xi ħaġa oħra. Il-ħajja b’dan il-mod issir riflessjonijiet imħażża…ikklikkjata f’xi tip ta’ spazju jew ieħor.

jien ngħix fl-ispazju bejn kliem maħrub

niskarta l-irmixk tal-eżistenza

tiżżeffen bla ħsieb

 

i live in the gaps of furtive words

skiving off the scraps of exisence

in heedless dance

 

U l-awtodefinizzjoni tal-persona, tal-poeta nnifsu, bħal qisha tinħass għaddejja tinkiteb u tinbena l-ħin kollu, hekk kif huwa jara lilu nnifsu bħala l-vjaġġatur perenn, li għandu ġo fih ukoll id-diq, li hemm iċ-ċans li nkanalizza ruħu fih f’saħħa. U din hi l-fakra.

għajnejja jiftakru kuljum l-ibħra li qsamt

u s-skiet ta’ ġo fija jħażżeż id-diq

fuq ir-ramel b’rixa ta’ merill

 

my eyes always remember the seas i’ve crossed

and the silence that within me the sadness drew

in the sand with a thrush’s feather

 

U bħal qisu f’dan it-tidwid kollu għaddej ħarkien fil-madwar, hemm biss ‘il-krib tas-siġar’, b’dak kollu li dan jista’ jissuġġerixxi, li bħal qisu jispira lil din il-vuċi ta’ dawn il-linji.

bl-arja friska tiġi u tmur

l-għasafar tal-bejt inaqqru dudu mejjet

fuq qabar ta’ poeta li qatt ma lissen kelma

jitpaxxa bil-krib tas-siġar;

dan biss jifhem, dan biss jispirah

 

with a breeze’s fresh bustling

the sparrows peck at a dead worm

on the grave of a poet who never spoke

gratified by the tree’s creaking;

this he gets, by this he is moved

 

Minn dan kollu naraw kif il-poeżija ta’ Portelli, kemm fil-verżjoni Maltija kif ukoll fil-verżjoni Ingliża jgħinuna naraw kif l-esperjenzjalità umana dejjem tikber, titberrah u tieħu dimensjonijiet varji, jekk xej’ b’dil-multipliċità lingwistika li nissieħbu fiha. Din hija poeżija ta’ kwintissenzjalità li tipprova fis-sintitetiċità tagħha tiżbrixxja xi ftit mit-turbulenza, il-ħsus, l-ideat u l-inkonxjożitajiet-konxji tal-esseri-bniedem. Kull linja trid tgħid storja. U kull storja tiskatta dawl fl-immaġni, anke meta l-vjaġġ jew il-waqfa tinħass kiebja. Sewda. Dieqja.

Ħajr John Peter Portelli. Ħajr John Baldacchino.