Poeżiji – poems John P. Portelli

Traduzzjoni John Baldacchino

Pubblikazzjoni Horizons

 

Tarċisju Zarb

B’xi mod jew ieħor aħna rridu niddefinixxu lilna nfusna. Il-ħajja hija mixja lej’ l-awtodefinizzjoni…awtodefinizzjoni li ma tieqaf qatt. Kull mument, ħin u waqt. Kull sekonda li aħna npassu fiha, jew saħansitra nieqfu fiha, trid b’xi mod jew ieħor tgħidilna aħna min aħna.

Jgħinna f’dan l-ippajsaġġjar hemm l-immaġni. Hemm dawk ir-ritratti fiżiċi, daqskemm newrunali li jridu jgħidulna aħna min aħna, u fej’ aħna, f’dal-ispazju intimu personali, emozzjonali tal-jienija u l-ieħorija.  U daw’ l-immaġnijiet għandhom ħabta kif jinbnew waħda minn oħra hekk kif jintħietu sintattikament ma’ xulxin u jiskattaw ġo moħħna, u ġo moħħ min jiltaqa’ magħhom, xi tip jew ieħor ta’ viżjoni, qagħda ta’ ruħ jew stat mentali.

U dan hu li jiġri f’daw’ l-iskatti-lampi ta’ Portelli. Skatti-sintetiċi, li jitkellmu jgħajtu, jew aħjar ipinġu jgħajtu, permezz ta’ immaġnijiet li jiskattaw waħda minn oħra, b’tali mod u manjiera li mhux biss jgħinu lilu bħala l-persona, imma lill-personae kollha li jiġu f’kuntatt jew taħt l-ombra, id-dell, id-dawl ta’ daw’ l-iskatti.

Għax il-poetiċità ta’ Portelli, hija ta’ bniedem li għaddej perennement, b’insistenza, saħħa u ħila, jiskatta ritratt-f’ritratt daw’ il-qagħdiet mentali tiegħu. Qagħdiet mentali li jiksbu d-dawl sewwa sew mill-immaġnijiet li bihom jibnihom, isawwarhom u jippreżentahom fuq il-karta.

Għax din ta’ Portelli, mhijiex id-dehwa ta’ darba, jew l-iskatt ta’ darba, imma hija endemiċità fil-personalità tiegħu, endemiċità li tagħtih ruħ, spirtu u qawwa, anke meta l-immaġni tinħass u tidher waħda ta’ diqa, qtigħ il-qalb, jew nuqqas ta’ ‘voglia’, li forsi wieħed jipproċedi.

Kull linja/i/vers/versi ta’ Portelli b’dan il-mod meħudin flimkien jistgħu jintqiesu bħala vjaġġ li qiegħed il-ħin kollu jippreżentalna xi tip ta’ sensazzjoni, emozzjoni, qagħda ta’ ruħ, li magħha, aħna…aħna min aħna…xi darba, b’xi mod jew ieħor se nsibu ruħna ġo fiha.

U dan jidher sew minn dawn il-versi li jiena ġibt fis-sħuħija tagħhom, kemm fil-forma Maltija, li hija l-oriġinali, kif ukoll fil-forma Ingliża.

Hawnhekk ta’ min jgħid li ż-żewġ forom, għalkemm huma ‘traduzzjoni’ ta’ xulxin mhumiex l-istess. Kull kelma għandha l-istorja tagħha, u għaldaqstant, kull kelma, l-istess bħal kull sintagma għandha l-awra tagħha. U għaldaqstant, hawnhekk nistgħu ngħidu li għandna żewġ kotba, fi ktieb wieħed. Wieħed bil-lingwa tal-għerq, u l-oħra bil-lingwa taz-zokk morfemiku. Waħda bil-lingwa ta’ gżira inżulari, u l-oħra ta’ lingwa globalizzata. U għaldaqstant l-effett fuq il-qarrej, għallinqas fuqi huwa differenti.

Hawnhekk jiena tkellimt b’mod speċjali fuq il-poeżiji bil-Malti. Il-forma Ingliża, min-naħa l-oħra fiha l-preġji tagħha, l-idjosinkratiċità tagħha, anke jekk fiha hemm l-istess pajsaġġi intimistiċi ta’ dik Maltija. Għaldaqstant, daw’ iż-żewġ naħiet tal-esperjenzjalità poetika tal-poeżija ta’ Portelli, fl-idea tiegħi, hija waħda unika, u ngħid għalija, inħobb naqra ħafna poeżiji b’żewġ lingwi tradotti, għax jagħtuni saħħa viżwali aktar. John Baldacchino min-naħa tiegħu rħiel din it-tranżitorjetà b’ħila. Il-kompożizzjoni ‘Maltija’ b’dan il-mod daħlet hija wkoll f’kompożizzjonalità ta’ skema-lingwistika oħra. Ta’ discourse-poetiku ieħor – discourse madankollu, li jgħin biex jitfa dawl b’saħħa fuq il-kompożizzjonalità Maltija, sewwa sew minħabba l-istess partikolarijiet lingwistiċi taż-żewġ skemi.

Dawn li ġejjin huma xi eżempji imaġistiċi tal-poeżiji ta’ John Peter Portelli, li jibdew sewwa sew, b’vers sulu…vers bil-puntini li jissuġġerixxi tkomplija:

bejn is-sensazzjoni tal-imħabba u..

between a feeling of love and…

 

Jidher li hemm xi ħaġa fl-imħabba ta’ din il-vuċi poetika, li mhux lakemm tiġi definita, anke jekk hemm sens ta’ inkejja, kif jissuġġerixxi t-tħaxwix tal-baħar, u aktar u aktar dik l-imħabba ‘stampata fuq ramel aħmar’. Id-definizzjoni, hawnhekk iddum ma toħroġ. Is-sensazzjoni…il-ħass…madankollu qiegħed hemm, kif jidher mill-istess linji:

vojta l-bajja, anke minn tħaxwix inkejjuż tal-baħar

jistenniekom kif stenna dejjem –

imħabbtu stampata fuq ramel aħmar

 

barren is the bay, too from the rustle of a teasing sea

awaiting you, as always –

its love etched on flushed sand

 

U minn bajja deżolata, li bħal qisha trid titkellem għal qagħda ta’ ruħ, ngħaddu għal ‘esseri’ għasfuri jimmolla minn naħa għal oħra, taħt it-toqol ta’ destin li jħossu li fnieh. Xi tfisser? X’tista’ tkun ix-xibka tal-passjoni li qiegħda tqattar fuq iż-żewġ naħiet tal-passiġġiera? Hemmm xi tip ta’ ambivalenza, li mhux qiegħda tħalli lill-vuċi għasfurija, metaforikament ittrasformata, tħossha daqshekk inkwieta?

għasfur jimmolla minn lasta  għal oħra

mad-destin li fnieh;

ix-xibka tal-passjoni tqattar fuq żewġ naħat

 

a bird bouncing from perch to perch

with a fate that overcame him;

the passion’s net dripping on both sides

 

U din il-qagħda ambivalenti bħal qisu jittieħed minnha l-‘werżieq’, maqbud bħal f’morsa bejn ferħ u biki bla rażan u bla wqif. U għal darb’oħra, il-vuċi poetika tistaqsi, għalfej’ dil-qagħda ta’ ruħ? Għalfej’ dil-oxxillazzjoni.

il-werżieq, ċuqlajta ferħ bla waqfien

inti moħbija, titbekka telfet imħabbtek

taħt l-arżnu mwarrba

u għada, forsi ċara bħall-ilma ta’ xmara billejl

 

the cricket, a rattle of joy without end

hidden, you weep for your love’s loss

beneath a forlorn love’s loss

and tomorrow, perhaps as clear as a rivers water by night

 

Hemm ċans, għallinqas hekk qiegħda tissuġġerixxi din il-qagħda ta’ ruħ ta’ bħalissa, li għad jiġi jum li fih għad jisbaħ jum li fih, għandna nifhmu l-poeta, jarak, għandna nifhmu lill-anima tiegħu, jaraha ‘tiżżeffen ma’ qamar ġdid’, għandna nifhmu, twelid ġdid. Hemm iċ-ċans li din hija possibiltà, għax ix-xi darba, tissuġġerixxi minnha nnifisha, jekk xej’ xi tip jew ieħor ta’ eżistenzjalità.

xi darba hawn jisbaħ

u minn bejn is-sħab nilmaħ lil wiċċek

jiżżeffen mal-qamar ġdid

 

one day, dawn will come

and among the clouds I’ll spot your face

dancing with a new moon

 

Hemm iċ-ċans li jista’ jiġri, li darba waħda aħna nerġgħu mmorru lura fl-imkien li jkun sawwarna, li b’xi mod jew ieħor nagħrfu aħna min aħna, u għaldaqstant ngħaddu xi tip ta’ riflessjoni, li fiha, aħna nindunaw wisq aktar x’residwi jkun għad fadal fina, milli qatt inkunu bsarna:

il-gallarija ta’ tfuliti, ippużata fir-raħal

li rabbieni u xekkilni

tistenna li hawn u issa jintesa kollox

 

my childhood’s balcony, poised in the village

that nurtured and schackled me

awaiting to forget the here and now

 

Imbagħad jiġu waqtiet ukoll, li fihom aħna ma nkunux nistgħu nifhmu eżatt x’jiġifieri dan il-fenomenu li ngħidulu ħajja, u għaldaqstant indoqqu xi tip ta’ nota eżistenzjali jew eżistenzjalista, li s-sistema tagħna tkun wasslitna għaliha. Il-metafora hemm iċ-ċans li tgħin f’dan ir-rigward.

il-ħajja funtana stunata

tħobbha biss għax m’għandekx għażla

ta’ xejn, din l-għanja tal-imwiet

 

such a jarring fountain is life

with no choice left, love it you ought

useless, is this song of death

 

U ma jonqosx li l-lirika poetika, twassalna…twassal lill-persona, biex jirrifletti dwar din l-istess ħajtu, b’mod speċjali fid-dawl tal-fatt, li din l-istess persona tgħix ħajjitha aktar tikteb, u għaldaqstant taħseb u tirrifletti milli xi ħaġa oħra. Il-ħajja b’dan il-mod issir riflessjonijiet imħażża…ikklikkjata f’xi tip ta’ spazju jew ieħor.

jien ngħix fl-ispazju bejn kliem maħrub

niskarta l-irmixk tal-eżistenza

tiżżeffen bla ħsieb

 

i live in the gaps of furtive words

skiving off the scraps of exisence

in heedless dance

 

U l-awtodefinizzjoni tal-persona, tal-poeta nnifsu, bħal qisha tinħass għaddejja tinkiteb u tinbena l-ħin kollu, hekk kif huwa jara lilu nnifsu bħala l-vjaġġatur perenn, li għandu ġo fih ukoll id-diq, li hemm iċ-ċans li nkanalizza ruħu fih f’saħħa. U din hi l-fakra.

għajnejja jiftakru kuljum l-ibħra li qsamt

u s-skiet ta’ ġo fija jħażżeż id-diq

fuq ir-ramel b’rixa ta’ merill

 

my eyes always remember the seas i’ve crossed

and the silence that within me the sadness drew

in the sand with a thrush’s feather

 

U bħal qisu f’dan it-tidwid kollu għaddej ħarkien fil-madwar, hemm biss ‘il-krib tas-siġar’, b’dak kollu li dan jista’ jissuġġerixxi, li bħal qisu jispira lil din il-vuċi ta’ dawn il-linji.

bl-arja friska tiġi u tmur

l-għasafar tal-bejt inaqqru dudu mejjet

fuq qabar ta’ poeta li qatt ma lissen kelma

jitpaxxa bil-krib tas-siġar;

dan biss jifhem, dan biss jispirah

 

with a breeze’s fresh bustling

the sparrows peck at a dead worm

on the grave of a poet who never spoke

gratified by the tree’s creaking;

this he gets, by this he is moved

 

Minn dan kollu naraw kif il-poeżija ta’ Portelli, kemm fil-verżjoni Maltija kif ukoll fil-verżjoni Ingliża jgħinuna naraw kif l-esperjenzjalità umana dejjem tikber, titberrah u tieħu dimensjonijiet varji, jekk xej’ b’dil-multipliċità lingwistika li nissieħbu fiha. Din hija poeżija ta’ kwintissenzjalità li tipprova fis-sintitetiċità tagħha tiżbrixxja xi ftit mit-turbulenza, il-ħsus, l-ideat u l-inkonxjożitajiet-konxji tal-esseri-bniedem. Kull linja trid tgħid storja. U kull storja tiskatta dawl fl-immaġni, anke meta l-vjaġġ jew il-waqfa tinħass kiebja. Sewda. Dieqja.

Ħajr John Peter Portelli. Ħajr John Baldacchino.

 

 

 

 

 

Ippubblikat għall-ewwel darba fl-2023 minn Horizons www.horizons.com.mt

Kumment ta’ Tarċisju Zarb

 

Jingħad li l-ħajja hija ‘palk’. U fuq dan il-palk, kull attur jippreżenta lilu nnifsu skont il-‘faċċata’, li jkollu jilbes. Sadattant waqt li jkun fuq dan il-palk, huwa jagħmel minn kollox biex jipperswadi ’l-‘udjenza’ skont il-faċċata / il-maskra li jkun libes.  Meħuda fil-kamp wiesa’ tal-ħajja, din tista’ tintqies bħala l-preżentazzjoni tal-innifsi, dak li bl-Ingliż, ngħidulu ‘self’. Hawnhekk aħna nkunu f’qagħda li nippruvaw nimmaniġġjaw l-impressjoni li nkunuhom jarawna fiha. B’hekk nikkonvinċuhom bl-identità li nkunu rridu nasserixxu.

M’hemmx dubju li dan isir b’diversi modi, mhux biss f’termini ta’ kliem, imma wkoll bill-mod kif nilbsu u l-bqija, u xejn inqas permezz ta’ dak li ma nagħmlux. B’xi mod dan jista’ jintqies bħala proċess ta’ ‘manipulazzjoni’ fejn aħna nagħmlu l-almu tagħna biex nagħtu l-aħjar impressjoni possibbli tagħna nfusna. Ovvjament m’hemm l-ebda garanzija li din l-impressjoni li nkunu rridu ngħaddu, se jkollha s-suċċess mixtieq, imma minkejja kollox, dan nagħmluh. U dan nagħmluh, b’mod speċjali fejn tidħol l-identità hekk meqjusa bħala ‘stigmatizzata’.

U b’dan il-mod jinbnew il-faċċati, anke jekk ikun hemm ċans li mhux kollox ikun fil-kontroll tagħna fejn tidħol il-formazzjoni u preżentazzjoni tal-identità vera u proprja tgħna. Is-soċjetà u l-istrutturi tagħha, min-natura tagħhom għandhom il-modi tagħhom kif jiddeterminaw l-inugwaljanzi u jikkontrollaw l-identitajiet li l-individwi għandhom iċ-ċans li jadottaw. F’dan ir-rigward, irid jew ma jridx l-individwu, ħafna drabi jkollu joqgħod għal dak li tiddetermina s-soċjetà li jkun qiegħed jgħix fiha.

U dan hu ftit wisq ix-xenarju li Joe Camilleri, bil-mod narrattiv tiegħu jipprova ‘jistudja’. Dan hu l-mod kif bħala awtur, imħarreġ sewwa f’din it-tip ta’ narrattività li tgħid fil-qosor qagħdiet speċifiċi ta’ mħuħ u personalitajiet li jsibu ruħhom f’xi tip ta’ travalju jew ieħor, jagħmel. Jipprova jara dawn il-‘faċċati’ li nibnu biex b’xi mod inkunu nistgħu nibqgħu ‘komdi’, jekk xejn magħna nfusna, aktar milli mad-dehra ta’ barra minnha. Sadattant, il-forzi soċjali għandhom il-mod tagħhom, kif ‘jittraxxinawna’, u jordnawlna huma wkoll kif għandna nippreżentaw lilna nfusna.

U dawn il-‘faċċati’ jieħdu dimensjonijiet varji, dejjem skont in-narrattiva ta’ kull individwu  — narrattiva bejn żewġ miżżewġin, li kienet marret żmerċ, u kellha l-‘kruha’ tagħha – ta’ min filwaqt li fuq naħa ma riedx li l-kumpann jagħmel suwiċidju, fl-istess ħin ma riditx tikxef għawarha mal-ġirien, u tgħid, dejjem skont dik l-ittra li kienet irċeviet, li żewġha, meta kien fl-aqwa tiegħu ma kienx dejjem fidil lejha. Imma, dak kollu ried jibqa’ ‘jintredden’ fil-qiegħ nett ta’ ‘diskorsitha’ – dak id-diskors li jservi, sewwa sew biex jingħalaq f’dawk il-ħitan ‘ġewwinija’, li ma jkunux iridu li jitberrhu. Il-faċċata. Il-maskra kellha tirbah. L-għeluq ta’ din in-novella, miktuba bħall-bqija tan-novelli l-oħra bi stil mexxej u ‘ta’ veru’, tiġbor bħal qisha f’sinteżi dan il-‘ħabs’ li hija kienet issakret fih.

Xħin ħarġuh fuq l-istretcher ma kinitx taf kienx ħaj jew mejjet. Wiċċu kellu s-sfura ta’ parċmina tal-qedem. U meta waqa’ s-skiet wara li s-sirena tbiegħdet tnewwaħ ħassitha ċerta li l-aħħar xewqa tagħha tilfitha. / Kollha telqa, ġibdet u sakkret il-bieb ta’ kamartu. Din id-darba biex tiżgura li d-dehra tibqa’ magħluqa hemm ġew. Biex il-memorja ma tibqax tippersegwitha. / Imma r-riħa ta’ Settembru baqgħet imwaħħla fi mnifsejha. Donna kienet riħa eterna. (Ir-riħa ta’ Settembru p. 21.)

U l-faċċata ta’ dar, għal min ikun għadda, b’mod speċjali minn ċertu esperjenzi li jkunu sawruh, jibqgħu jirreżonaw b’saħħa fil-qiegħ nett ta’ ruħu, kif ġara sewwa sew fin-novella ‘Faċċata ta’ memorja’, faċċata, li għal tfajla li kienet sfat itturufnata minnha, kienet tfisser l-istess ħajja tagħha – l-istess traġedja tagħha, traġedja li hija kienet qiegħda tgħix b’insistenza fil-qiegħ nett tal-istess personalità tagħha. U huwa sewwa sew f’dan id-dawl li wieħed jista’ jifhem dan l-ittitubar tal-ftuħ ta’ din in-novella, li n-narratur, imbagħad ikompli jibni b’saħħa, ħila u lingwa unika, hekk kif ma jiqafx biss fuq is-superfiċje ta’ dak li jiġri, imma jidħol u jmur lura fiż-żmien taż-żmien u l-effett li dan kellu fuq min kien iġġarrab u ġġarrab bl-ikrah.

Fl-aħħar jiem ħakimha fi tliet okkażjonijiet differenti b’għajnejha mwaħħla fuq il-faċċata ta’ daru. /  Kien jinzerta bilqiegħda jaqra wara l-persjana li tkennu mill-qilla tax-xemx u tgħaddilu nifs ta’ żiffa friska. Fl-istess waqt isservih ta’ muxrafija biex minn bejn ix-xquq tal-paletti jgħarrex xi jkun għaddej fit-triq. Mhux għax dit-triq kienet xi waħda mimlija enerġija ta’ attività. Anzi triq aktar ħiemda għax fiha ma joqogħdux għajr erbat ixjuħ li ma jixirfux barra ħlief għall-knisja u għal xi qadi. Magħhom tliet residenti barranin dejjem imkenna fis-skiet-ħarba ta’ ħajja ġdida solitarja. (Faċċata ta’ memorja p. 22.)

U l-faċċati li nibnu magħna nfusna u ma’ dawk ta’ madwarna hemm iċ-ċans li jkunu diversi. U dan hu li jiġri f’din in-novella, novella, li twassal lil omm li tagħraf, li bintha kellha sesswalità differenti minn dik li għaliha kienet in-normali, u li minħabba l-fatt li hija kienet inqabdet tqila qabel iżżewġet, kienet tellgħet lil bintha b’tali mod u manjiera li din it-tifla qatt ma setgħet tgħidilha ċar u tond x’kienu l-ġibdiet tagħha. Il-psikjatra, madankollu ġab lil omm konxja ta’ dan il-fatt, u dan wassal biex iż-żewġ esseri jagħrfu aktar lil xulxin. U din kienet faċċata oħra, li n-narratur ħass il-ħtieġa li jitkellem dwarha, hekk kif ħares madwaru u seta’ jifhem dawn il-fċaċat varji li jsawruna bħala individwi fi ħdanna nfusna u fi ħdan is-soċjetà ta’ madwarna.  Novella li titkellem dinja.

Qatt ma setgħet tifhem għaliex magħha l-omm li tant setgħet tifhimha, bintha kienet daqshekk  magħluqa. Xofftejha daqshekk marsusa li ma tmurx tiżolqilha kelma. Hi dejjem tfaqqa’ l-mistoqsijiet u t-tifla xxengel rasha u qajla twieġeb. (Dell minn wara t-tieqa p. 53)

U x’ma jagħmilx il-bniedem biex jagħti impressjoni ta’ xi ħaġa li hu ma jkunx. U hekk jiġri f’din in-novella, fejn bniedem li kien għamel kemxiet ta’ flus ġmielho, filwaqt li qatta’ ħajtu li dejjem se jinstereq, jew jinqabad bir-regoli stretti li kienu daħlu, fl-aħħar mill-aħħar, imut u jispiċċa jħalli kollox warajh. Il-faċċata tiegħu kienet tgħid mod, imma r-realtà finanzjarja tiegħu kienet tgħid mod ieħor. Dan hu li sab wieħed minn dawk li kien jiġi minnu:

Ma kienx mument li waqa’ għat-tentazzjoni meta kienu ċemplulu mill-kamra mortwarja u talbuh iġibilhom l-ilbies tal-kefen għal zijuh. Taħt il-qomos mitwija puliti fil-wiċċ tal-kxaxen tal-gradenza kien lemaħ il-pakketti tal-ewro mgeżwra fil-boroż tal-plastik. Jiftakar li kien baqa’ b’ħalqu miftuħ iħares lejn il-mazzi tal-ġid. Għaraf minnufih li z-ziju Andrè kellu wkoll il-faħam miblul. Dawk il-flejjes kienu l-ħabi ta’ dnubiet, ta’ taħwid, ta’ nuqqas ta’ dikjarazzjoni li messu għamel. (Biża’, p. 89)

U quddiem il-qerda sagrilega ta’ ħafna dehriet, ekoloġiji u binjiet ta’ din l-art tagħna, ma jonqsux novelli bħal din  ta’ Il-Ħajt Faċċata, li bl-istil inimitabbli ta’ Joe Camilleri, jurina kif il-bniedem quddiem dan il-flaġell ħafna drabi ma jkollux mod ieħor kif ivinċi, ħlief li jibla’ lsienu u jgħix fl-illużjoni. Jekk le. Jekk ma jibnix din il-faċċata, hemm iċ-ċans li jmur ħafna u ħafna agħar milli qatt jista’ jobsor.

Ix-xwejħa kienet sejra terġa’ tiżbroffa bir-rabja u l-korla tas-soltu. Iżda trażżnet. Qatt ma kienet mara ribelluża. Il-kompjaċenza lanqas ma kienet magħġuna f’demmha. Imma għarfet li bħal ħafna, jekk ma riditx titlaq qabel il-waqt, ma kien baqgħlha salvazzjoni oħra ħlief li tibda tgħix fl-illużjoni. (Il-Ħajt Faċċata, p. 143.)

U dak li jiġri fil-qiegħ nett ta’ min iġarrab il-vojt li jħallih fih, meta l-missier jitlaq minn ħajjet ibnu, bħal qisu ma kienx jeżisti, jinħass sewwa sew fin-novella ‘Qmis roża f’raġġ ix-xemx’, novella, li fl-istess ħin turina, li anke jekk fil-qiegħ nett ta’ ruħna aħna nkunu mweġġgħin, fl-istess ħin ikollna nagħtu l-idea mod ieħor. Irridu nibnu ‘faċċata’ kif ikunu jridu n-nies u l-qraba tagħna:

Kienet qiegħda tagħtini f’għajni. Iddejjaqni. Qmis roża. U roża ċar għall-aħħar. Qawwi u jixgħel. Għax biex tagħqad, il-merżuq għammiexi ta’ dawl li kien jispara mis-sħab miftuħ, bħal raġġ ta’ searchlight kien jaqa’ dirett fuqu. /  Il-lewn roża nassoċjah ma’ ċerta tenerezza, ma’ delikatezza, ma, ndafa infantili. F’għajnejja, il-lewn roża u tarbija huma sinonimi. Il-kulur aħmar imlaħlaq bin-newtralità; l-aħmar ta’ qilla, ta’ sħana, ta’ enerġija mħallat mal-abjad tas-safa, tal-indafa, tal-innoċenza. (Qmis roża f’raġġ ix-xemx, p. 192)

U ħafna drabi jista’ jiġri wkoll li ninqabdu bejn iktar minn faċċata waħda – fċaċat dikotomiċi, u għaldaqstant, l-għeluq ta’ din in-novella jitkellem waħdu.

Ix-xiħ tajjar il-ġlekk u l-ingravata minn fuqu. Libes il-flanella safranija, il-qalziet imraqqa’ u l-ġakketta qadima bil-minkbejn mikula, il-pulzieri xiber kallament u l-buttuni nieqsa. Kellu seba’ mitt sena biex tispontalu l-leħja u terġa’ tikber sewwa u biex xagħru jitwal u jitqanfed. Imbagħad ikun reġa’ kiseb id-dinjità tiegħu. (Inċiżjoni ta’ żewġ estremitajiet, p. 244.)

Minn dan kollu ninnutaw li l-ħajja li naraw madwarna, aktarx iva milli le, hija gidba. Hija biss faċċata. Hija biss mod kif nippreżentaw u nirrappreżentaw lill-jien-soċjali tagħna. Sfortunatament, f’dan l-isforz tagħna biex aħna nikklimatizzaw ruħna mad-dinja tal-madwar, ngħaddu minn tbatijiet u sofferenzi kbar. Il-‘gidba’ hija wisq tqila. U l-maskra ma tħalliniex nieħdu n-nifs kif għandna neħduh. B’dan il-mod, għal ħafna minna, aħna qatt ma ngħixu mument li fih aħna nkunu aħna tassew, imma dak li l-miġemgħat ta’ madwarna jkunu jridu jarawna fih.

Nagħlaq billi ngħid, li l-kitba ta’ Joe Camilleri, hija kitba mexxejja, ċara, faċilment tinqara, għax meħjuta b’intersentenzjalità koeżiva u koerenti, li turi ħakkiem qawwi ta’ lsienna, kif ukoll tal-fluss kif dan jinbena hekk kif djalogi, deskrizzjonijiet u narrazzjonijiet jintħietu flimkien biex isawru narrattivi ta’ veri, mhux biss fil-kontenut, iżda wkoll fl-istess sensittivitajiet li jinħassu jserrpu ġo fihom. Nissuġġerixxi, għaldaqstant, li dawn il-kitbiet jinqraw, u jiġu studjati f’livelli varji tas-sistema edukattiva tagħna. Fl-istess ħin nawgura lil Joe Camilleri aktar kreattività mibnija fuq ir-realtà soċjali u psikoloġika tal-għajxien tagħna bħala Maltin u Għawdxin.