(an appreciation of Ġo Baħar Jiskura sad-dlam, by Gioele Galea)

For all of us who were biting our nails, waiting for the sequel to In-Nar Għandu Isem, where the writer leaves us in awe at a supernatural experience that propelled him onto a road of deep conversion wondering what came next, the recently published Ġo Baħar Jiskura sad-dlam does not disappoint. Excelling expectations, it keeps the reader’s eyes glued as to what’s coming next in the autobiographical rendition of the writer’s riveting saga towards the hermitage where Mirela still sits wide eyed, waiting to hear the story. The narrative in his new book picks up from the divine gaze that had just transformed him (“Kienet ħarstu li tatni l-bidu.” p 9). With typical unshackled verve the author proceeds to describe his journey towards his goal step by step, giving us a blow by blow description of his intimate experience. The result is a veritable ode to life in the Spirit, where the experience of God throughout life’s journey is wholesomely exposed as a life worth living.

In Ġo Baħar Jiskura sad-dlam, Galea renders his prose with the balancing skill of a tightrope performer. Choosing his words carefully, he weaves through his story line simultaneously revealing what was happening on his outside as well as his inside: how the one was propelling the other, unveiling two sides of the same coin (his life) in the process. He is careful however to intimate that while on the outside it is he who is acting on his decisions, on the inside it is God who is the agent and actor of his (the author’s) existence, and the arduous episodes he describes occur in reaction to the Divine. Despite the suffering this existence entailed, the author still decides that life, and his existence in God are both “tremendous” (p 202), his living from the bottom of the abyss (il-qiegħ) “beautiful” (p 203) and “profoundly calm” (p 237). And ensconced in the lush green lull of the forest at the Abbey he finds love, peace, and hope (p 237).

Galea’s allegorical style returns in his new book, so does his imagery as well as his rare but precious aphorisms. As we follow him at the start of his journey through light, joy, prayer, sweetness, a sense of direction, and a song that danced in his heart, the road becomes deeper and the darkness denser. He explains to Mirela how “Everything became a metaphor for me, that is to say everything [outside me] started to inform my interior” (Kollox beda jsirli metafora, jiġifieri kollox beda jkellimni minn qagħda ġewwiena. p 85). Striking metaphors that bubble up from the stream of Galea’s script include: dark solitude (p 78), God’s tears (p 82), blinding light (p 88), the desert (p109), the anchor (p 123), the sea lurking around gnawing at [his] naked roots (p149), the clamp (p 224), the nail which for him represents the Will of God (p 224), profound littleness, and intimate silence (p 93). Ravished by his call to silent solitude, the protagonist successively mulls over silence as desert ( p 96), as refuge (p 142), as beginning (p162), and as the space for the Presence ( p 169). The silence at the bottom of the abyss (p 169) which he describes with aplomb, would perhaps be his most intimate articulation of this particular metaphor. Because the bottom of the abyss is for him a paradoxical reference to the top of the mountain whereto he has set his eyes. For Galea, the paradox is a most convenient figure of speech when it comes to his interior life, as he explains to Mirela: that for him the ascent is descent, the apogee is the bottom [of the abyss], death is life and the true light is that which blinds him unto the densest of darknesses (p.12). Among his vibrant metaphors all laden with meaning, the one that stands out is the darkness, a figurative expression which appears in the very title of the book. It is the darkness that he experiences at the bottom of the abyss to which he refers as the pinnacle of God (p 203), a darkness experienced as abandonment which in turn became his refuge (p 31). Hence his explicit reference to his journey towards God as through a darkening sea.

The interior darkness on the spiritual road evokes the words of the Mystical Doctor St John of the Cross, who explains the way towards God as through a dark night, for when God is spiritually near to the soul, the soul experiences Him as “intolerable darkness … for the supernatural light darkens with its excess the natural light.” (Spiritual Canticle, Stanza 13, 1) The aim of the spiritual life as the Mystical Doctor elucidates, is the state of perfect union with God through love, a journey he compares to climbing a mountain. (The Ascent of Mount Carmel, Prologue). Which brings us to the mountain our protagonist is trying to ‘climb’ but is experiencing as “the bottom of the abyss.” This in turn echoes the words of another Doctor of the Church, St Thérèse of the Child Jesus and of the Holy Face, who in her autobiography writes about her own experience of ‘climbing’ towards the ‘top of the mountain’ not by scaling it on the outside, but going forth as through a dark tunnel: “one would have to travel through this dark tunnel to understand its darkness.” (Story of a Soul, Manuscript C, p 5v).

For Galea, God is the Absolute (p 126), the Creator (p 84) who hides in his heart (p 122), and the Cross is central to his personal spirituality: “My God is a God of fire, who carved his face on the central spot of the cross, there where the vertical beam meets the horizontal one.” (“Alla tan-nar hu l-Alla tiegħi – Alla li wiċċu naqqxu hemm, fil-punt fejn l-għuda l-wieqfa tiltaqa’ mal-għuda mimduda” p 74). Ravished by the Love that attracts him, he is adamant that his ultimate goal is nothing short of complete union with God (p 76). Wrapped within the intimate account of his spiritual journey, a message of hope shines through Ġo Baħar Jiskura sad-dlam. That when the Spirit is poured upon us, the wilderness truly becomes a fruitful field (Isaiah 32, 15). That the dream for union with God can be fulfilled despite all obstacles. The key attitude required on the part of each person called to it being one: surrender.

 

Rita C. Grima  M.A. (Melit.), B.A. (Hons.)

21st November 2024

(pubblikazzjoni www.horizons.com.mt, paġni 308)

Apprezzament ta’ Tarċisju Zarb

 

Daħla
Il-kelma ‘dell’, għalkemm ma fihiex toqol fiżiku, fiha hemm toqol bla qiegħ f’dik li hija qagħda subkonxjuża, prikonxjuża, inkonxjuża u l-bqija. Għax hija turija ċara tas-‘swidija’, li hemm taħkem fina l-bnedmin, li xi darba jew oħra ltqajna ma’ xi skontru jew inkontru li fih tbenġilna, u waqtiet tbenġilna bl-ikrah. Tant hu hekk li nqattgħu ħajjitna għaddejjin nikkustinjaw bejnna u bejn ruħna, fid-diwi ta’ ġo fina ma’ dawn id-dellijiet. Ma’ dawn it-trawmi, li għandhom ħabta kif ifiġġu u jfeġġu minn żmien għal ieħor, biex jgħidulna: Hawn aħna nikkmandaw. Aħna l-istess liwjiet narrattivi tagħkom. U intom m’intomx ħlief ir-reffiegħa tagħna. U tgħidu, x’tgħidu u tagħmlu x’tagħmlu, aħna se nkomplu nidderieġu l-bastiment aħna.

U għaldaqstant dawn id-dellijiet isiru l-persekuturi, il-persekuzzjonijiet perenni ta’ ġo fina, jekk xejn, il-persekuzzjonijiet tal-karattri li nsibu fil-protagonisti ta’ dawn in-novelli, novelli, li ma joborxux biss il-wiċċ tan-narratoloġija, imma jidħol f’qiegħ il-qiegħ tas-sotterran tal-karattri ppersegwitati li jgħixu u jgħammru ġo fihom.

U huma sewwa dawn id-dellijiet, hekk imsejħa Jungjani, li jibqgħu jidderieġu u jmexxu d-destin ta’ dawn il-karattri, anke meta dawn l-istess dellijiet ikunu spiċċaw infgaw, jew intesew taħt braġ ta’ żmenijiet, u avventuri u miżavventuri oħra. Il-karattri ta’ dawn in-narrattivi huma karattri mgħaffġa. Iddeterminati minn dak li seħħ jew seta’ seħħ darba. U d-darba hija dabra u dabra ta’ veru. Hija dell. Mhux id-dell li jkennen, imma d-dell skabruż li jurik li hemm id-dlam. L-inkubu. Il-biża’, l-inkwetudni, id-diqa, id-dipressjonijiet
immaġinarji li wieħed jista’ jsib ruħu kkakkmat fihom tul ħajtu.

U dan l-awtur, konxju bħal qisu minn dan it-tip ta’ dagħbien psikoloġiku jasal biex jagħrfu f’dil-miġemgħa ta’ personaġġi li jsibu ruħhom jabitaw dawn in-narrattivi tiegħu. Narrattivi ppersegwitati. Narrattivi, ta’ min darba waħda nqabad f’xi nasba, jew f’xi temp sab ruħu f’inkubu, jew f’xi waqt instaram f’xi saram, b’tali mod u manjiera, li issa, jitqabad kemm jitqabad m’hemmx ċans li jinfeda.

U l-karattri kollha ta’ dal-pajsaġġ narrattiv, hawnhekk, f’dil-ġabra narrattiva ta’ Joe Camilleri jsibu l-ospizju tagħhom, ospizju, madankollu li għalih m’hemmx xquq ta’ tama. Id-dell jibqa’ dell, jibqa’ dell, jibqa’ dell li jdellel il-personaġġi ta’ dawn in-naħiet ta’ din il-qagħda ta’ ruħ.U minkejja, li llum il-ġurnata, hawn, u hawn għadd ta’ metodi li permezz tagħhom wieħed jista’ jkollu terapija għal din il-qagħda tad-dell Jungjan, għal dawn il-personaġġi, din tinħass ’il bogħod, u ’l bogħod ħafna, tant li l-uniku fil li jgħaqqadhom hu t-tirfigħ ta’ din il-qagħda perenna għaddejja l-ħin kollu ssus fuqhom u ġo fihom, fil-labirinti intimi ta’ ġo fihom. Huma labirinti, li dwarhom ma jidhirx li hemm bibien jew twieqi ’l barra minnhom, għax kulma
qiegħed jiġri huwa ġewwa u ’l ġewwa, ’il ġewwa ġewwa fihom.

U b’dan il-mod, dawn in-narrattivi…din in-nixxiegħa ta’ konxjożità…tinħass għaddejja titberraħ quddiem għajnejna, hekk kif aħna nħitu istant ma’ istant ma’ istant li jkun wassal biex il-protagonista li dwaru jkun qiegħed jitkellem jispiċċa bħal r-reffiegħ ta’ min jinsab b’katavru fuq spalltu għaddej fit-travalji tal-ħajja. U biex nagħtu ħjiel ta’ x’inhuma dawn id-dellijiet u r-reffiegħa tagħhom, se nagħti xi ftit leħħiet dwar dawn in-narrattivi – narrattivi li jintrabtu ma’ xulxin b’saħħa ta’ awtur li jaf, jagħraf u jifhem mhux biss in-naħa ta’ fuq tal-istejjer tagħna l-bnedmin, imma wkoll, u aktar qiegħ nett dawn l-istess narrattivi.

Xi eżempji
U f’dan id-dawl għandna mnejn nifhmu xi wħud min-novelli li nsibu f’din il-ġabra ta’ novelli ta’ Joe Camilleri. Għaldaqstant, fin-novella “Mill-imgħoddi tirxoxta l-weġgħa” aħna niltaqgħu ma’ protagonista, li minkejja li għamel minn kollox biex jaħrab minn imgħoddi li fih kien żbalja u żbalja bl-ikrah fil-konfront ta’ ħuh, li kien spiċċa ferut bl-ikrah u li sofra bis-sħiħ, riżultat tad-daqqa ta’ sikkina li kien tah meta kien għadu tifel, xorta waħda jibqa’ ma jirnexxilux jikseb il-maħfra li huwa tant xtaq li jikseb. It-tbegħid fl-Awstralja, u f’aljenazzjonijiet oħra, xorta waħda ħallewh jidher bħala t-‘tirann’ f’għajnejn ħuh, li fih kien jara dak il-bniedem li ħassarlu ħajtu bl-ikrah. Dawn is-siltiet juru xi naħiet minn din l-esperjenzjalità: L-imgħoddi ġġedded… Il-ġlieda li qamet meta kont ħtaftlu l-ġugarell tal-landa li ddobba f’għeluq sninu. Jien ukoll deherli li kelli dritt għalih. (…) F’telfa ta’ rabja kont ħfint is-skkina ta’ fuq il-mejda. Għollejt driegħi. Fil-waqt kien baxxa rasu. Ma nafx kienqabel jew wara. (…) Imma lħaqt ħażżejtlu sing.

U min-naħa l-oħra “It-tieqa fil-għoli” hija, hija wkoll novella li titkellem dwar id-dell tal-imgħoddi, u kif kittieb immaġinattiv joħloq grupp li fih il-membri setgħu jesprimu dak kollu li kien qiegħed ikiddhom, biex b’dan il-mod ikunu jistgħu jsibu xi tip jew ieħor ta’ terapija, anke jekk jiġri li riżultat ta’ dan l-istess grupp, il-kittieb-studjuż jispiċċa biex waħda mill- parteċipanti tinfatwa ruħha fuqu, b’tali mod u manjiera li kien hemm iċ-ċans li din kienet għamlet suwiċidju, minħabba li hu ma riedx li jeċċedi l-ħbiberija li kienet nibtet bejniethom.

Hawnhekk id-dell ta’ dak li ġara, jibqa’ jsus warajh, għax anke hu kien reffiegħ ta’ dell. F’ “Dellijiet ta’ żewġ nisa” min-naħa l-oħra naraw kif il-ġibda tal-protagonista għall-ewwel mara tiegħu, li għandna nifhmu mietet qasir il-għomor, u t-tfajla li kienet lagħbitu u serqitu, imma li dan għamlitu għax binha kellu tumur, kienu żewġ dellijiet li ħakmuh u ħakmuh bl-ikrah. Il-protagonista hawnhekk jinħass li ntrebaħ minn ‘dell’ martu u l-ġenerożità endemika fih.

“Is-sewda tiegħu” min-naħa l-oħra ma kinetx ħaġa oħra ħlief il-karozza li kien jaħdem biha u kellha tispiċċa kif spiċċat, imma li hu kien rabat qalbu magħha bl-ikrah, tant li kienet saret tagħmel parti minnu kif jidher minn kif tagħlaq din l-istess novella: “Il-qafas sfigurat wassal l-għafja aħħarija tal-kundanna. Is-sewda tiegħu issa kienet bla ħajja. tistenna karru biex iġorrha lejn għalqa-qabar tar-rimi, tal-abbandun u tan-nisi. Id-dell vjola rieżaħ li mill-għoli tefgħet fuq il-qiegħa tal-art kien l-aħħar dehra kiesħa li ra tagħha. Kien jaf li dak id-dell kellu jergħu hu wkoll. Iġorru miegħu, l-aktar fil-ħolm tal-lejl.”

U “Ħolma ta’ unur” tkompli ddaħħalna f’din id-dinja fejn l-imgħoddi jibqa’ jeżerċita ruħu fil-preżent, u l-poeta li issa jinħass li kien qiegħed ibati mid-dimenzja, jinfixel u jinfixel bl- ikrah meta jibda jħallat l-immaġinazzjoni mar-realtà. U f’din in-novella, niltaqgħu sewwa sew ma’ din il-qagħda ta’ ruħ – qagħda ta’ min tilef il-kuntatt mar-realtà u sab ruħu jgħix f’realtà misħtajla, immaġinarja, surrealistika, imma li hu kien għamilha bħala r-realtà reali, imma minkejja l-falza stikka li ħa, u li mar għal dik li skont l-immaġinazzjoni tiegħu kellha tkun serata ta’ unur għalih, xorta waħda jagħlaq billi jgħid: “Forsi jien ninsab fid-dinja tiegħi,’ ħaseb. ‘Iva fid-dinja tal-ħolm hija d-dinja tiegħi.’ / “Jien poeta,” beda jgħajjat u jxejjer dirgħajh. / Kien hemm ħafna li daħku f’wiċċu. (p. 188)

U fi “Sfumaturi” niltaqgħu mal-protagonista li ġo fih kienet tinħass ix-xewqa li jelimina darba għal dejjem it-tifkira ta’ martu, għax bħal qisha kienet daħlet ossessjoni ġo fih, li hija kienet dik li ħaditlu kollox. U dan minħabba l-fatt li hija kienet daħlitlu fl-ispazju tiegħu tal-każin u l-politika, li għalih kienu jiġu l-ewwel u qabel kollox, u fil-proċess, anke sawret lill-istess uliedu fl-istess sura tagħha. Imma sadattant jinħass li l-protagonista: “M’għarafx li fil-kilba kbira biex ixejjen il-memorja ta’ dil-mara ma kien qiegħed jagħmel xejn għajr jipprova jeqred il-falliment tiegħu.” (p. 199)

Min-naħa l-oħra f’ “Laqgħa ta’ bla ħsieb”, niltaqgħu ma’ koppja miżżewġa li xellfu difirhom ma’ xulxin, minħabba l-fatt li hu kien indiehes daqsxejn, jekk xejn bi kliem ma’ mara li kienet ġara tagħhom, u li din id-dehisa xejn ma kienet għoġbot lil martu, tant li kellu jitlaq lil martu u jmur joqgħod m’ommu. Jiġri, madankollu li ommu timrad, u hawnhekk jerġa’ jiltaqa’ ma’ martu, li tibda tgħolli sas-seba’ sema lil ommu, biex b’hekk tkun tista’ tmaqdar lilu. U hu, min-naħa tiegħu, baqa’ sieket sieket, biex ma jgħidilhiex, kemm ommu kienet tgħidlu kontriha, u kemm ma kinetx ‘iġġerraħha’. Għax hu kien tal-fehma li: Ma kien sejjer jieħu xejn billi jċarrat l-istampa ideali li għal raġun jew oħra kien sawwar moħħha dwar ommu./ Mela ħalliha ħa tibqa’ tgħix il-fantasija. Minnha tibqa’ tgawdi ruħ ommi.’/Kien jaf li għalih, il-ħolma ta’ hena matrimonjali kienet spiċċat. Bil-vleġeġ ta’ akkużi li regħet qanqlet, dil-laqgħa ta’ bla ħsieb aktar issiġillat il-fehma tiegħu li jibqa’ jgħix għal rasu f’darommu. (p. 269)

L-istil
L-istil ta’ Joe Camilleri huwa dejjem mexxej, ‘spedit’ u naturali, anke meta huwa jikteb b’mod analitiku u riflessiv dwar il-qagħdiet ta’ ruħ tal-istess karattri tiegħu. L-esperjenzjalità tiegħu f’oqsma varji ta’ narrattiva, analiżi kritika, estetika u l-bqija, bil-fomm u bil-kitba, jgħinuh biex iwassal sewwa sew il-qagħda ta’ ruħ tal-protagonisti tiegħu. Għax Joe Camilleri, illum sar in-narrattura, li jagħraf jorbot l-aneddotalità, in-narrattiva, l-istorjetà ta’ karattri, ma’ temi / qagħdiet mentali li għandhom elmenti komuni ma’ xulxin. B’dan il-mod, il-karattri varji tiegħi, lil hinn mill-ambjentazzjoni li jsibu ruħhom fihom, huma karattri li f’qiegħ qiegħhom għandhom xi ħass/element/perċezzjoni subkonxjuża li qiegħda torbothom u trabbathom ma’ xulxin.

Hawnhekk huwa d-dell tal-imgħoddi bil-konotazzjonijiet kollha varji tiegħu, li jorbot u jsensel ma’ xulxin lil dawn il-karattri. Sadattant, madanakollu aħna nissieħbu ma’ dawn in-narrattivi intimi tagħna lkoll billi noborxu xi ftit minn dawk id-dgħjufijiet, trawmi, qagħdiet mentali u l-bqija, li xi darba jew oħra aħna nkunu ltqajna magħhom matul ħajjitna. Sadattant dawn in-novelli jinftiehmu u jistgħu jinqraw minn kulħadd, għaliex huma mexxejja f’dik li hija narrattiva, lingwa u fluss tas-sentenza – fluss ta’ sentenza li minnha nnifisha turina sens qawwi ta’ narratur li mhux kapaċi jagħraf, jifhem u jidħol fil-motivazzjonijiet tal-karattri, imma wkoll li jsib elementi u aspetti għaqqidija bejn dawn l-istess karattri. Joe Camilleri, kif sostnejt f’kitbiet oħra huwa awtur li mhux biss għandu jinqara minn kull tip ta’ qarrej, imma tajjeb ukoll li jkun hemm xi student/a, li jagħraf jidħol biex janalizza aktar fil-fond is-sehem tiegħu fil-qasam tal-kitba tan-novella bil-Malti. U dan, jekk xejn, minħabba li fil-kitba tiegħu hemm omoġeneità’ – hemm fasla ta’ narrattivi u qagħdiet soċjali, mentali u l-bqija li jintħietu ma’ xulxin b’sottosfond jekk xejn psikoloġiku komuni – sottosfond li jappartjeni mhux biss għall-karattri li niltaqgħu magħhom f’dawn in-narrattivi partikolari, iżda wkoll ta’ karattri oħra lil hinn minn dawn in-narrattivi – tagħna lkoll. Dan il-fil għaqqiedi u sostnut f’dawn il-kitbiet juri li Joe Camilleri bħala awtur ma jiqafx fis-sempliċi narrazzjoni tal-wiċċ, li tagħhom għandu ħakma b’saħħitha u unika, imma aktar minn hekk, huwa jifhem, jagħraf u jtenni jiskopri da il-pajsaġġ inerentment komuni bejn il-personaġġi tiegħu, u l-personaġġi l-oħra kollha lil hinn minn dawk li niltaqgħu magħhom f’dawn in-narrattivi. Fi kliem ieħor, il-personaġġ jien, int, hi, huma u aħna lkoll. Dan minnu nnifsu huwa xiehda ta’ min huwa midħla sewwa ta’ qiegħ l-ajsberg Frewdjana, li teħodna lil hinn minn dak li jidher, imma li f’qiegħ qiegħna hemm tributarjitajiet għaddejjin il-ħin. Huma dawk id-dellijiet Jungjani li jitolbuna biex aħna niskopruhom, naffaċċjawhom, ngħiduhom u niktbuhom, għaliex b’hekk aħna nkunu nistgħu nirbħuhom, anke jekk dan rarament jiġri/jissuċċiedi fin-narrattivi ta’ Camilleri. U dan, Joe Camilleri jagħmlu bi skop, għax huwa mhuwiex it-terapista Jungjan li qiegħed hemm biex jgħidilna biex niktbu l-journals tagħna, naffaċċjaw l-inkubi tagħna, nitkellmu dwarhom u l-bqija, imma huwa n-narratur li jżomm id-distanza estetika bejnu u bejn dawn l-‘erwieħ’ ifflaġellati u mgħobbija b’dellijiet li huma tqal daqs l-istess ħajja tagħhom.

Fost xogħlijiet oħra Joe Camilleri tana Solitudni fil-Folla; Fir-rokna tas-silenzju; Żwiemel tar-riħ; Mużajċi tat-Tafal; Ir-Raġel tas-skiet; Dwal mill-Kantini; L-eku tal-Ħabbata, u Faċċati.