Intervista ma’ David Aloisio dwar Ġganti

Minn Dr Patrick Sammut, Editur IL-PONT

  1. Ġganti hu rakkont għaż-żgħar jew għall-kbar? Hu rakkont li jista’jitgawda fuq livell letterali, imma żgur jista’ jinftiehem ukoll fuq livell figurattiv. Xi tgħid dwar dan?

Dan ir-rumanz huwa fil-fatt intenzjonat għal udjenza varjata. Ippruvajt nimita t-tradizzjoni li stabbilixxew awturi kbar bħal Lewis Carroll b’Alice in Wonderland, Frank Baum b’The Wizard of Oz, George Orwell b’Animal Farm u Jonathan Swift b’Gulliver’s Travels, li tawna xogħlijiet li għall-ewwel taħseb li nkitbu għaż-żgħar, sakemm imbagħad ma ddumx ma tintebaħ li jħaddnu saffi ta’ tifsir li aktarx jistgħu jiġu apprezzati mill-kbar. Ġieli jiġri, anke jien stess esperjenzat dan, li naqraw mill-ġdid ktieb minn ta’ tfulitna, u bħala “tfal li kbirna” nkunu nistgħu nesperjenzawh b’mod differenti. Allura, iva, dawn huwa rakkont għaż-żgħar li jistgħu jgawduh fuq livell litterali, u huwa wkoll rakkont għall-kbar li jistgħu japprezzaw aħjar id-dimensjoni figurattiva tiegħu.

 

  1. Żmien il-paċi u l-armonija bejn ġganti u bnedmin, segwit minn żmien il-ġenn u l-gwerra. Ġganti hi storja li terġa’ tħaddem temi riċiklati għal sekli sħaħ, jew hemm iktar minn hekk?

 

Bħala bnedmin, aħna nġarrbu, bejn wieħed u ieħor, l-istess emozzjonijiet u xi drabi, għalkemm jeżistu d-differenzi, ikollna esperjenzi tal-ħajja li joqorbu lejn ta’ xulxin. Anke fuq livelli li jmorru lil hinn mill-ħajja individwali u personali tagħna, l-umanità donnha tirriċikla l-ġrajja tagħha stess – kif ngħidu, l-istorja tirrepeti ruħha. U dan kollu huwa s-sors komuni tal-ispirazzjoni letterarja. Il-ħila tal-kittieba hija dik li jippruvaw joħolqu xi ħaġa oriġinali b’din il-materja prima u bl-għodod li għandhom. Fi Ġganti ppruvajt noħloq (jew aħjar, inkompli nikkontribwixxi għall-ħolqien ta’) mitoloġija Maltija billi nagħti interpretazzjoni purament fantastika tal-preżenza tat-tempji megalitiċi, tal-cart ruts u ta’ xi karatteristiċi oħra tal-ambjent ta’ madwarna. Qgħadt attent ukoll li ma nsemmix lil Malta b’isimha, biex ma nintrabatx ma’ pajjiż wieħed u biex nagħti xeħta aktar universali lir-rakkont. Madankollu, is-sors tal-ispirazzjoni tiegħi tal-ambjent deskritt huwa evidenti u ovvju għall-qarrejja lokali.

 

  1. Il-popolazzjoni tal-bnedmin dejjem tikber u l-bini dejjem jiżdied tat-torrijiet, il-qirda tas-siġar, ir-regħba għall-poter, u ħafna iktar. Kemm hu ispirat minn avvenimenti kontemporanji u forsi anki lokali rakkont bħal dan?

Iva, fil-qofol tat-tematika tar-rumanz hemm it-tema ambjentali. U proprju l-bidu tal-bini tal-ewwel torrijiet, jew high-rise buildings, f’pajjiżna kien dak li instigani biex nibda nikteb dil-ġrajja simbolika. Għalhekk, minkejja li Żita, il-protagonista, donnha tmur lura fiż-żmien meta ssib ruħha fil-gżira tal-ġganti, fil-fatt qiegħda tesperjenza ġrajjiet u ħsus simili għal tagħna, iċ-ċittadini tal-lum li qed naraw, Herbert Ganado jaħfirli, Malta tinbidel.

 

  1. Minn fejn ġejjin jew kif twieldu ismijiet bħal Anak, Gordo, Kfir, Keres, Matera, Suna, Tanu, imma anki Nada, Ġola u Żita? X’effett xtaqt li jilħqu?

Dil-mistoqsija interessanti nista’ nweġibha b’diversi modi. L-aktar raġuni sempliċi hija dik estetika – għażilt ċerti ismijiet, bħal Żita, għax fonetikament idoqquli u naħseb li jistgħu jinżlu tajjeb mal-qarrejja. Imbagħad hemm ismijiet bħal Tanu, minn thanos, bil-Grieg, jew bħal Nada, kelma li teżisti f’diversi lingwi. Ovvjament, l-għażla saret għax aktarx hemm xi konnessjoni mal-karattru li jġorr l-isem. L-isem Anak, mill-banda l-oħra, ifakkar fl-Anakim, id-dixxendenti tal-ġganti li jissemmew fil-Bibbja.

 

  1. Fuq naħa hemm il-friefet tal-lejl li jitimgħu lil Ġola u Żita u l-ajkla l-kbira li tgħasses fuqhom; fuq l-oħra hemm waqtiet meta elementi naturali partikolari jduru kontra l-bniedem qerried li ċappas idejh bid-demm. X’kien il-ħsieb wara dan?

Dawn il-ħlejjaq li qed tiddeskrivi tant tajjeb donnhom jiffaċilitaw dik li nsejħulha l-ġustizzja poetika, jew is-sens ta’ retribuzzjoni. Fi kliem sempliċi l-ħlejjaq jgħinu biex, sa ċertu punt, jiġu ppremjati l-ftit bnedmin li jħaddnu r-rispett lejn għajrhom u dak kollu li hemm madwarhom, inkluż il-ġganti, u li jiġu kkastigati dawk li mill-banda l-oħra huma l-qerrieda egoisti u l-wikkiela għall-ġid u għall-poter. La qed insemmu l-Bibbja, qed niftakar fil-ġrajja ta’ Noe, il-personaġġ li kien fost il-ftit li n-natura ppermettiet li jsalvaw, f’kuntrast mal-maġġoranza tal-popolazzjoni li nqerdet bid-dulluvju. Inċidentalment, ta’ min isemmi li fil-bidu tal-ġrajja tal-arka ta’ Noe jissemmew il-ġganti (ara Ġenesi 6:4).

 

  1. Sabiħ wisq il-kapitlu ta’ qabel tal-aħħar, ‘Il-Ħarba’, fejn l-azzjoni sseħħ taħt il-baħar qrib il-Gżira tal-Ispirti u d-deskrizzjoni għandha mill-oniriku u mill-ideali, f’kuntrast mal-ħerba u l-kaos li jeżistu fid-dinja reali. X’tifsira jew tifsiriet għandu l-baħar hawn?

Qed nieħu gost li apprezzajt dan il-kapitlu. Għalija dan hu l-qofol tar-rakkont għax hawn tiġi deskritta d-dinja ideali, tip ta’ “wonderland”, l-utopija fejn jgħixu f’armonija l-ħlejjaq kollha irrispettivament mid-daqs, mill-ambjent li oriġinaw minnu (art, sema, baħar) u mill-ispeċi li jappartjenu għaliha. Kif implikajt inti, din il-parti tar-rakkont iġġiegħlek tiddubita jekk hix ħolma – jekk ir-rakkont kollu tal-gżira tal-ġganti huwiex ħolma ta’ Żita. U dan jista’ jinvolvi element ta’ diqa; hawn il-mistqosijiet jitnisslu waħedhom: L-utopija tista’ teżisti biss fil-ħolm? In-natura umana ma tippermettix sitwazzjoni ideali bħal din fid-dinja?

 

  1. Ġganti hu rumanz li jirrakkonta traġedja – il-firda bejn il-ħbieb – li tħalli vojt kbir, imma hu wkoll rakkont fantastiku li jgħin lill-qarrej joħlom u jitbiegħed għal waqtiet minn realtajiet kefrin. Hemm ukoll żvilupp pożittiv: Żita li terġa’ tiskopri l-qrubija mal-ġenituri tagħha. Kemm hu minn dan kollu?

Qed nifraħ li inti, bħala qarrej attent, osservajt dan kollu. Iva, dawn l-elementi qegħdin hemm, kollha kemm huma. Apparti t-tema ambjentali li ddiskutejna qabel, hemm ukoll temi li jappellaw direttament għall-adolexxenti bħal, kif għedt int, l-idea li fir-rumanz tiġi esplorata r-relazzjoni tal-protagonista mal-ġenituri u mal-ħabiba tal-qalb tagħha Nada. Fid-dinja parallela li ssib ruħha, Żita donnha ssib l-alter ego ta’ Nada f’Ġola. Jista’ jkun li tagħmel dan inkonxjament għax fil-fond ta’ qalbha Żita taf li lil ħabibtha tilfet lil Nada darba għal dejjem?

 

  1. Inħoss li hu rakkont li jgħabbi lill-ġenerazzjoni żagħżugħa b’ċerti responsabbiltajiet. Reazzjonijiet tiegħek?

Mingħajr ma ninstema’ pedantiku jew didattiku, ikolli nammetti li iva, dan ir-rumanz jittanta jwassal dan it-tip ta’ messaġġ. Jekk ma jasalx, għall-inqas mill-perspettiva letterarja, ma jkun ġara xejn. Ir-rumanz jista’ jiġi apprezzat għal dak li hu. Imma jekk b’xi mod dan ir-rakkont iqanqal xi forma ta’ kuxjenza ambjentali speċjalment fost iż-żgħażagħ, tant aħjar! Forsi jagħmlu bħal Żita nnifisha fl-aħħar tar-rumanz tidher fuq vapur Ocean Warrior – isem li jissuġġerixxi li wara l-esperjenzi qawwija li għaddiet minnhom, it-tfajla qatgħetha li tiddedika ħajjitha għall-protezzjoni tal-ambjent marittimu.

 

/by

GĦALL-IMĦABBA TA’ PROSTITUTA: L-EWWEL U T-TIENI KTIEB, ta’ Michael Cini, Horizons

Isem Michael Cini llum sar sinonimu tan-narrattiva bil-Malti. Bejn l-2014 u l-2024 huwa kiteb mad-disa’ rumanzi għall-kbar (Preżenza, 2014; Ix-Xafra tad-destin, 2015; Skjava… Fil-Ktajjen tal-Imħabba, 2017; Konvoj, 2017; L-Ewwel Preżenza, 2018; Eroj, 2019; Il-Ħalfa tad-Destin, 2021; u żewġ volumi ta’ Imħabba Projbita, 2023) u żewġ kotba għat-tfal (Is-Sigriet tal-Ħares, 2022; Is-Sigriet ta’ Għajr is-Serp, 2024).   Għall-Imħabba ta’ Prostituta hu rakkont li jinqasam f’żewġ volumi u li jifrex b’kollox fuq iktar minn 600 paġna u jinqasam fi tnax-il taqsima (sitt taqsimiet kull volum) u numru mdaqqas ta’ kapitli. Din id-darba Michael Cini jagħtina l-istorja ta’ tfajla li minn età żgħira nqabdet fiċ-ċirku tal-prostituzzjoni. Saħansitra ġiet imrawma minn ommha stess biex taħdem bħala skjava tas-sess għal kull min xtaq jinqeda biha, imbasta jkollu biex iħallas. Imma l-ħolma ta’ Kimberly kienet dejjem li tkun bħal tfajliet oħrajn. Li tgħix ħajjitha kif xtaqet hi, u mhux kif jiddettalha dak l-arġużin bla skrupli li kien iħaddimha. Li ssib lil min iħobbha tassew sabiex, bħal ħaddieħor, tkun tista’ tibni familja. Ma xtaqitx tibqa’ tiddependi fuq min jinqeda biha biss biex wara li jagħsar minnha kulma ried, iwarrabha u jarmiha. Mhux ta’ b’xejn li dakinhar li jsibha ġuvni ġentili, mixħuta għal riħha mal-art taħt xita qliel wara xebgħa ħarta li kienet qalgħet f’nofs ta’ lejl, din urietu li xtaqet li tibqa’ miegħu għal dejjem ħalli tkun tiegħu biss. Għax għaliha, dan il-ġuvni ġentlom kien differenti minn irġiel oħrajn. Għaliha, dan kien il-ġuvni li seta’ jeħlisha mill-jasar li kienet destinata li tgħix fih.

Permezz tiegħu setgħet tgħix il-ħolma ta’ ħajjitha. Wara kollox, hu kien għadu kif ħareġ minn relazzjoni soffokanti li ħallietu mifni, b’qalbu maqsuma, u ma jafx jekk kellux jibqa’ jgħix, jew le. Għalhekk, il-qarrej jista’ jimmaġina kif lil din it-tfajla, minkejja li kienet għaxar snin iżgħar minnu, minnufih ħassha bħal balzmu sserraħlu l-feriti fondi u miftuħin li kellu f’qalbu. Madanakollu min kien ilu jaħkimha, iħaddimha, jaħqarha u jgħakkisha ma kienx lest li jitlaqha minn taħt   difrejh kif ġieb u laħaq. Ħlejqa tarija bħal Kimberly kienet tqallgħu kemxa flus ġmielha u għalhekk, ma xtaqx li jitlifha minn taħt ħalqu. Tant hu hekk li d-diffikultajiet li ltaqgħu magħhom din it-tfajla u l-ġuvni tagħha kienu kbar. Speċjalment it-theddid qalil u saħansitra anki attentati perikolużi fuq ħajjithom li ħallewlhom konsegwenzi kbar. Għalhekk biex lil Kimberly jipprova jsalvaha u jeħlisha darba għal dejjem mill-jasar u l-iskjavitù li kienet maqbuda fihom, dan il-ġuvni qalbieni kellu bilfors jgħaddi minn saram u perikli kbar li saħansitra ġabuh ukoll wiċċ imb wiċċ mal-mewt! B’hekk biss seta’ jipproteġi lilha u l-frott tal-imħabba tagħhom illi issa kienet qiegħda ġġorr f’ġufha. Imma tgħid l-ajru, xi darba kien għad jibbnazza għalihom it-tlieta? Għal darb’oħra Michael Cini jagħtina rakkont imdaqqas mill-isbaħ li jittratta t-tema tal-imħabba u dak kollu li jiġi magħha: sigħat ta’ dalma, sitwazzjonijiet u deċiżjonijiet diffiċli, il-ġlieda bejn it-tajjeb u l-ħażin, xewqat u proponimenti, il-ħabi tal-verità u l-għatx għall-ġustizzja, żjarat għal għarrieda, telefonati misterjużi, tentazzjonijiet u kunflitti interni, esperjenzi ġodda u tradimenti, kastigi, kefrija, feriti fondi, stalletti fil-qalb, diżonestà u rabja, sajjetti fil-bnazzi u sinjali ta’ tama, ħajja ġdida, sfidi qalila, seħer maġiku, sorpriżi, attentati perikolużi, indaġni li ma twassal imkien, u ħafna iktar.

Kummenti ta’ Patrick Sammmut

/by