Poeżiji – poems John P. Portelli

Traduzzjoni John Baldacchino

Pubblikazzjoni Horizons

 

Tarċisju Zarb

B’xi mod jew ieħor aħna rridu niddefinixxu lilna nfusna. Il-ħajja hija mixja lej’ l-awtodefinizzjoni…awtodefinizzjoni li ma tieqaf qatt. Kull mument, ħin u waqt. Kull sekonda li aħna npassu fiha, jew saħansitra nieqfu fiha, trid b’xi mod jew ieħor tgħidilna aħna min aħna.

Jgħinna f’dan l-ippajsaġġjar hemm l-immaġni. Hemm dawk ir-ritratti fiżiċi, daqskemm newrunali li jridu jgħidulna aħna min aħna, u fej’ aħna, f’dal-ispazju intimu personali, emozzjonali tal-jienija u l-ieħorija.  U daw’ l-immaġnijiet għandhom ħabta kif jinbnew waħda minn oħra hekk kif jintħietu sintattikament ma’ xulxin u jiskattaw ġo moħħna, u ġo moħħ min jiltaqa’ magħhom, xi tip jew ieħor ta’ viżjoni, qagħda ta’ ruħ jew stat mentali.

U dan hu li jiġri f’daw’ l-iskatti-lampi ta’ Portelli. Skatti-sintetiċi, li jitkellmu jgħajtu, jew aħjar ipinġu jgħajtu, permezz ta’ immaġnijiet li jiskattaw waħda minn oħra, b’tali mod u manjiera li mhux biss jgħinu lilu bħala l-persona, imma lill-personae kollha li jiġu f’kuntatt jew taħt l-ombra, id-dell, id-dawl ta’ daw’ l-iskatti.

Għax il-poetiċità ta’ Portelli, hija ta’ bniedem li għaddej perennement, b’insistenza, saħħa u ħila, jiskatta ritratt-f’ritratt daw’ il-qagħdiet mentali tiegħu. Qagħdiet mentali li jiksbu d-dawl sewwa sew mill-immaġnijiet li bihom jibnihom, isawwarhom u jippreżentahom fuq il-karta.

Għax din ta’ Portelli, mhijiex id-dehwa ta’ darba, jew l-iskatt ta’ darba, imma hija endemiċità fil-personalità tiegħu, endemiċità li tagħtih ruħ, spirtu u qawwa, anke meta l-immaġni tinħass u tidher waħda ta’ diqa, qtigħ il-qalb, jew nuqqas ta’ ‘voglia’, li forsi wieħed jipproċedi.

Kull linja/i/vers/versi ta’ Portelli b’dan il-mod meħudin flimkien jistgħu jintqiesu bħala vjaġġ li qiegħed il-ħin kollu jippreżentalna xi tip ta’ sensazzjoni, emozzjoni, qagħda ta’ ruħ, li magħha, aħna…aħna min aħna…xi darba, b’xi mod jew ieħor se nsibu ruħna ġo fiha.

U dan jidher sew minn dawn il-versi li jiena ġibt fis-sħuħija tagħhom, kemm fil-forma Maltija, li hija l-oriġinali, kif ukoll fil-forma Ingliża.

Hawnhekk ta’ min jgħid li ż-żewġ forom, għalkemm huma ‘traduzzjoni’ ta’ xulxin mhumiex l-istess. Kull kelma għandha l-istorja tagħha, u għaldaqstant, kull kelma, l-istess bħal kull sintagma għandha l-awra tagħha. U għaldaqstant, hawnhekk nistgħu ngħidu li għandna żewġ kotba, fi ktieb wieħed. Wieħed bil-lingwa tal-għerq, u l-oħra bil-lingwa taz-zokk morfemiku. Waħda bil-lingwa ta’ gżira inżulari, u l-oħra ta’ lingwa globalizzata. U għaldaqstant l-effett fuq il-qarrej, għallinqas fuqi huwa differenti.

Hawnhekk jiena tkellimt b’mod speċjali fuq il-poeżiji bil-Malti. Il-forma Ingliża, min-naħa l-oħra fiha l-preġji tagħha, l-idjosinkratiċità tagħha, anke jekk fiha hemm l-istess pajsaġġi intimistiċi ta’ dik Maltija. Għaldaqstant, daw’ iż-żewġ naħiet tal-esperjenzjalità poetika tal-poeżija ta’ Portelli, fl-idea tiegħi, hija waħda unika, u ngħid għalija, inħobb naqra ħafna poeżiji b’żewġ lingwi tradotti, għax jagħtuni saħħa viżwali aktar. John Baldacchino min-naħa tiegħu rħiel din it-tranżitorjetà b’ħila. Il-kompożizzjoni ‘Maltija’ b’dan il-mod daħlet hija wkoll f’kompożizzjonalità ta’ skema-lingwistika oħra. Ta’ discourse-poetiku ieħor – discourse madankollu, li jgħin biex jitfa dawl b’saħħa fuq il-kompożizzjonalità Maltija, sewwa sew minħabba l-istess partikolarijiet lingwistiċi taż-żewġ skemi.

Dawn li ġejjin huma xi eżempji imaġistiċi tal-poeżiji ta’ John Peter Portelli, li jibdew sewwa sew, b’vers sulu…vers bil-puntini li jissuġġerixxi tkomplija:

bejn is-sensazzjoni tal-imħabba u..

between a feeling of love and…

 

Jidher li hemm xi ħaġa fl-imħabba ta’ din il-vuċi poetika, li mhux lakemm tiġi definita, anke jekk hemm sens ta’ inkejja, kif jissuġġerixxi t-tħaxwix tal-baħar, u aktar u aktar dik l-imħabba ‘stampata fuq ramel aħmar’. Id-definizzjoni, hawnhekk iddum ma toħroġ. Is-sensazzjoni…il-ħass…madankollu qiegħed hemm, kif jidher mill-istess linji:

vojta l-bajja, anke minn tħaxwix inkejjuż tal-baħar

jistenniekom kif stenna dejjem –

imħabbtu stampata fuq ramel aħmar

 

barren is the bay, too from the rustle of a teasing sea

awaiting you, as always –

its love etched on flushed sand

 

U minn bajja deżolata, li bħal qisha trid titkellem għal qagħda ta’ ruħ, ngħaddu għal ‘esseri’ għasfuri jimmolla minn naħa għal oħra, taħt it-toqol ta’ destin li jħossu li fnieh. Xi tfisser? X’tista’ tkun ix-xibka tal-passjoni li qiegħda tqattar fuq iż-żewġ naħiet tal-passiġġiera? Hemmm xi tip ta’ ambivalenza, li mhux qiegħda tħalli lill-vuċi għasfurija, metaforikament ittrasformata, tħossha daqshekk inkwieta?

għasfur jimmolla minn lasta  għal oħra

mad-destin li fnieh;

ix-xibka tal-passjoni tqattar fuq żewġ naħat

 

a bird bouncing from perch to perch

with a fate that overcame him;

the passion’s net dripping on both sides

 

U din il-qagħda ambivalenti bħal qisu jittieħed minnha l-‘werżieq’, maqbud bħal f’morsa bejn ferħ u biki bla rażan u bla wqif. U għal darb’oħra, il-vuċi poetika tistaqsi, għalfej’ dil-qagħda ta’ ruħ? Għalfej’ dil-oxxillazzjoni.

il-werżieq, ċuqlajta ferħ bla waqfien

inti moħbija, titbekka telfet imħabbtek

taħt l-arżnu mwarrba

u għada, forsi ċara bħall-ilma ta’ xmara billejl

 

the cricket, a rattle of joy without end

hidden, you weep for your love’s loss

beneath a forlorn love’s loss

and tomorrow, perhaps as clear as a rivers water by night

 

Hemm ċans, għallinqas hekk qiegħda tissuġġerixxi din il-qagħda ta’ ruħ ta’ bħalissa, li għad jiġi jum li fih għad jisbaħ jum li fih, għandna nifhmu l-poeta, jarak, għandna nifhmu lill-anima tiegħu, jaraha ‘tiżżeffen ma’ qamar ġdid’, għandna nifhmu, twelid ġdid. Hemm iċ-ċans li din hija possibiltà, għax ix-xi darba, tissuġġerixxi minnha nnifisha, jekk xej’ xi tip jew ieħor ta’ eżistenzjalità.

xi darba hawn jisbaħ

u minn bejn is-sħab nilmaħ lil wiċċek

jiżżeffen mal-qamar ġdid

 

one day, dawn will come

and among the clouds I’ll spot your face

dancing with a new moon

 

Hemm iċ-ċans li jista’ jiġri, li darba waħda aħna nerġgħu mmorru lura fl-imkien li jkun sawwarna, li b’xi mod jew ieħor nagħrfu aħna min aħna, u għaldaqstant ngħaddu xi tip ta’ riflessjoni, li fiha, aħna nindunaw wisq aktar x’residwi jkun għad fadal fina, milli qatt inkunu bsarna:

il-gallarija ta’ tfuliti, ippużata fir-raħal

li rabbieni u xekkilni

tistenna li hawn u issa jintesa kollox

 

my childhood’s balcony, poised in the village

that nurtured and schackled me

awaiting to forget the here and now

 

Imbagħad jiġu waqtiet ukoll, li fihom aħna ma nkunux nistgħu nifhmu eżatt x’jiġifieri dan il-fenomenu li ngħidulu ħajja, u għaldaqstant indoqqu xi tip ta’ nota eżistenzjali jew eżistenzjalista, li s-sistema tagħna tkun wasslitna għaliha. Il-metafora hemm iċ-ċans li tgħin f’dan ir-rigward.

il-ħajja funtana stunata

tħobbha biss għax m’għandekx għażla

ta’ xejn, din l-għanja tal-imwiet

 

such a jarring fountain is life

with no choice left, love it you ought

useless, is this song of death

 

U ma jonqosx li l-lirika poetika, twassalna…twassal lill-persona, biex jirrifletti dwar din l-istess ħajtu, b’mod speċjali fid-dawl tal-fatt, li din l-istess persona tgħix ħajjitha aktar tikteb, u għaldaqstant taħseb u tirrifletti milli xi ħaġa oħra. Il-ħajja b’dan il-mod issir riflessjonijiet imħażża…ikklikkjata f’xi tip ta’ spazju jew ieħor.

jien ngħix fl-ispazju bejn kliem maħrub

niskarta l-irmixk tal-eżistenza

tiżżeffen bla ħsieb

 

i live in the gaps of furtive words

skiving off the scraps of exisence

in heedless dance

 

U l-awtodefinizzjoni tal-persona, tal-poeta nnifsu, bħal qisha tinħass għaddejja tinkiteb u tinbena l-ħin kollu, hekk kif huwa jara lilu nnifsu bħala l-vjaġġatur perenn, li għandu ġo fih ukoll id-diq, li hemm iċ-ċans li nkanalizza ruħu fih f’saħħa. U din hi l-fakra.

għajnejja jiftakru kuljum l-ibħra li qsamt

u s-skiet ta’ ġo fija jħażżeż id-diq

fuq ir-ramel b’rixa ta’ merill

 

my eyes always remember the seas i’ve crossed

and the silence that within me the sadness drew

in the sand with a thrush’s feather

 

U bħal qisu f’dan it-tidwid kollu għaddej ħarkien fil-madwar, hemm biss ‘il-krib tas-siġar’, b’dak kollu li dan jista’ jissuġġerixxi, li bħal qisu jispira lil din il-vuċi ta’ dawn il-linji.

bl-arja friska tiġi u tmur

l-għasafar tal-bejt inaqqru dudu mejjet

fuq qabar ta’ poeta li qatt ma lissen kelma

jitpaxxa bil-krib tas-siġar;

dan biss jifhem, dan biss jispirah

 

with a breeze’s fresh bustling

the sparrows peck at a dead worm

on the grave of a poet who never spoke

gratified by the tree’s creaking;

this he gets, by this he is moved

 

Minn dan kollu naraw kif il-poeżija ta’ Portelli, kemm fil-verżjoni Maltija kif ukoll fil-verżjoni Ingliża jgħinuna naraw kif l-esperjenzjalità umana dejjem tikber, titberrah u tieħu dimensjonijiet varji, jekk xej’ b’dil-multipliċità lingwistika li nissieħbu fiha. Din hija poeżija ta’ kwintissenzjalità li tipprova fis-sintitetiċità tagħha tiżbrixxja xi ftit mit-turbulenza, il-ħsus, l-ideat u l-inkonxjożitajiet-konxji tal-esseri-bniedem. Kull linja trid tgħid storja. U kull storja tiskatta dawl fl-immaġni, anke meta l-vjaġġ jew il-waqfa tinħass kiebja. Sewda. Dieqja.

Ħajr John Peter Portelli. Ħajr John Baldacchino.

 

 

 

 

 

Ġganti (Horizons, 2022) ta’ David Aloisio jqajjem f’Mark Vella r-riflessjoni dwar il-qari ta’ tfulitna u ta’ wliedna, filwaqt li jarah indikazzjoni tajba għal toroq editorjali mġedda f’dan il-ġeneru. Dehret fil-gazzetta ‘Illum’ tal-15 ta’ Novembru, 2022.

Kien pjaċir kbir il-qari ta’ Ġganti, l-aħħar xogħol ta’ David Aloisio maħruġ ftit ilu mill-Horizons. Huwa t-tip ta’ ktieb li wkoll jiffrankali l-peripeziji tas-soltu tal-introduzzjoni għar-reċensjoni, minkejja li b’xi mod jafu jiskulaw aktar ’il quddiem fil-kitba. Dan mhux biss għax ittimbrat bil-kwalità li mdorrijin spiss għaliha mill-pinna produttiva ta’ Aloisio fid-diversi ħidmiet editorjali tiegħu, imma anki għaliex huwa ktieb x’aktarx immirat għat-tfal li jekk moqri minn adult, xorta waħda jħalli effett importanti.

Il-qari tiegħi bħala kritiku, fil-fatt, kien diffiċli għall-ewwel, minħabba li s-sengħa tgħidlek tfittex lil hinn u tqabbel, taqra bejn il-vrus biex tara hemmx xi ħaġa lil hinn minn dak propost mill-ktieb. Hemm ħafna lil hinn, dak żgur, imma l-qari adult ta’ ktieb għat-tfal donnu sfida għaliex is-suspension of disbelief, iċ-ċediment deliberat u maqbul tar-realtà kull darba li naqraw il-finzjoni, għall-kotba tat-tfal jaf ikun qabża doppja jew tripla. Taf li ktieb li mhuwiex proprjament għalik, u għalhekk tipprova tidħol f’moħħ tifla jew tifel (l-aktar biċċa xogħol diffiċli), imma wkoll terġa’ tbill subgħajk fl-għadajjar ta’ tfulitek u jfiġġu waqtiet fejn tittanta taqra daqslikieku għadek int it-tifel jew it-tifla.

Huwa ktieb, kif qal anki r-reċensur Robert Pisani fuq The Bobsphere, li jidher, anki għax mhux mistqarr, li jaf ikun immirat għat-tfal ta’ madwar l-għaxar snin. Jitfa’ punt ta’ mistoqsija wara l-età, u naħseb li mhux biss għax il-ktieb għandu produzzjoni lussuża, bil-qoxra iebsa u d-dehra ta’ ġewwa tal-kotba tal-‘kbar’, iżda anki l-lussu tar-rakkomandazzjoni ta’ Trevor Żahra. Imma int u taqra, donnok tintebaħ li l-awtur kiteb dan ix-xogħol, jekk mhux b’udjenza partikolari f’moħħu, b’idea pjuttost preċiża tal-emozzjonijiet li jrid iqanqal, u hemmhekk tibda forsi tiċċara l-mistoqsija dwar f’idejn min imissu jkun il-ktieb.

Storja sempliċi u pjuttost lineari, mogħtija l-appoġġ mill-mappa tal-gżira mitika suġġett tal-ġrajja, dar-rakkont jimxi skont topos modern u rikorrenti daqskemm hu qadim, ta’ vjaġġ lejn dinja parallela li jibda jseħħ wara inċident fejn il-protagonist jintilef u/jew isib ruħu xi mkien ieħor. Żita ssib ruħha f’lok u żmien li jista’ jixxebbah mal-preistoriku wara li, bħal uliedna llum, tkun qabditha l-kurżità tmur tara balena li ntlemħet qrib ix-xatt skont kif imxandar mill-midja soċjali. Pretest sempliċissimu, antik daqs il-kitba, li mill-ewwel jieħu l-qarrej lejn ġrajja mbiegħda li madankollu tibda ttekktek tnabar ħabbara ta’ xebh mal-preżent.

L-istrateġija narrattiva ta’ Aloisio tidher mgħallma anki fil-bini tan-nisġa, kif naraw mit-titli tat-taqsimiet li jissuġġerixxu l-għarfien ta’ xi Campbell u l-istadji ewlenin tal-vjaġġ tal-eroj u tal-fażijiet tipiċi tal-ġrajja. Hija trasparenza tal-awtur li għandha għan pedagoġiku sottointiż, fis-sens li huwa xieraq li ġrajja fittizja għat-tfal ikollha wkoll ċertu sinjali li anki inkonxjament jgħinu biex juru t-triq, u fl-istess ħin iqiegħdu sisien sammi għal storja li, iva, minkejja kull qari adult, għandha xorta waħda saffi aktar profondi li jafu jolqtu lill-qarrejja fil-mira.

 

U forsi għalhekk id-dubji dwar din l-età, jew inkella l-konferma, anki għall-ġenitur jew l-edukatur li jipproponi dan il-ktieb. Hija ġrajja li bil-mod il-mod jibdew ifeġġu minnha bosta paralleliżmi mal-qagħda ambjentali ta’ pajjiżna, li minn Eden ta’ spirtu komunitarju malajr jinbidel f’infern ta’ torrijiet għassiesa, biex nipprafrażaw lil Freud, ta’ ċiviltà mifnija skuntentizza. Imma huwa wkoll ktieb li narah jitbikkem għat-telfa inevitabbli tal-innoċenza, fejn l-għeluq ħelu-morr mhux biss imur lil hinn minn banalità sikwit skontata għal dan it-tip ta’ kotba, iżda jirrifletti onestament l-isfidi konkreti ta’ kull rit ta’ passaġġ.

Donnu għalhekk li huwa ġrajja li hija preludju għal ġrajjiet oħra, sfidi ġodda dejjem aktar kumplessi, daqs it-traġitt mhux dejjem lixx u komdu mit-tfulija għaż-żgħożija. Huwa ktieb li jinqara faċilment u jista’ jżomm lill-qarrej, iżda għandu wkoll il-potenzjal jintuża għal skopijiet edukattivi u pedagoġiċi kreattivi li jqanqlu lill-istudent għad-diskussjoni u għal ħsibijiet lil hinn minn wiċċ l-affarijiet.

Trid ukoll titniżżel l-aħħar nota dwar il-lingwa. It-tielet lussu ta’ dan il-ktieb huwa t-tħaddim tal-ilsien Malti min-naħa ta’ Aloisio. Għal darb’oħra, din in-nozzjoni neħodha wkoll minn Pisani, reċensur li l-Malti moqri u mitkellem mhuwiex neċessarjament l-ewwel ilsien tiegħu. Filwaqt li jikkummenta, anki fi-dawl tal-udjenza probabbli tiegħu, li dal-ktieb huwa prova li l-Malti mhuwiex ilsien ‘aħrax’, din l-istqarrija nista’ nikkwalifikaha billi ngħid li Aloisio juri l-potenzjalità tar-reġistri kollha tal-Malti. L-isfida għall-awtur kienet x’aktarx li jikteb test aċċessibbli mingħajr ma jissagrifika l-elegenza tal-ilsien li kapaċi joffri okkażjonijiet ta’ sbuħija anki permezz tas-suġġett tal-kitba, li għandu elementi tal-istorja mbiegħda u tan-natura li jipprestaw ruħhom għal medda ta’ vokabolarju rikk. Aloisio juri kapaċità li ma jinitilfx fl-arkajku u fejn jaf jinqala’ każ bħal dan, il-kuntestwalizzazzjoni hija xierqa, u għala le, għax ħadd qatt ma ġratlu xi diżgrazzja għax ma fehemx kelma Maltija u kellu jsaqsi dwarha jew ifittixha f’dizzjunarju!

Ġganti jreġġagħna lura, bħala adulti, għall-ġrajjiet tal-avventuri li qrajna ta’ tfal u li kienu aktar kotrana, anki bil-Malti. Jaf daż-żmien, forsi naqsu, anki għax it-tfal mod ieħor milli konna, anki kif tara minn kotba għal etajiet aktar avvanzati li jsiru minnufih aktar riflessivi u sikwit mudlama. Minkejja t-tħabbir ta’ fażijiet diffiċli fl-avventura tal-ħajja, dar-rumanz huwa wkoll editorjalment sinjal għal produzzjoni mġedda ta’ ġrajjiet koinvolġenti u miktubin b’maturità deliberata għall-ġenerazzjonijiet fuq l-għatba taż-żgħożija bikrija.

Michael Cini

 

Apprezzament ta’ Joseph P. Borg

 

Michael Cini feġġ fix-xena letterarja tagħna ħames snin ilu, bir-rumanz Preżenza (2014) – rakkont imħawwar sewwa b’esperjenzi misterjużi magħġuna fiċ-ċpar ta’ bejn id-dinja ta’ hawn u d-dinja ta’ hemm.

Imma mbagħad għat-tieni rumanz tiegħu bit-titlu Ix-Xafra tad-Destin (2015), kif jistqarr l-awtur stess, għażel li jgħaddi lill-qarrejja tiegħu “mill-bieb tal-istorja… f’avventura qalbiena fi żmien l-Assedju l-Kbir tal-1565”.[1] Bid-differenza li filwaqt li r-rumanzi storiċi li għandna marbutin mal-Assedju l-Kbir ġeneralment insibuhom ambjentati fl-inħawi tal-Port il-Kbir, din id-darba l-awtur għażel li jagħtina “l-esperjenzi mill-qrib li kienu għaddejjin minnhom nies oħrajn, li għalkemm kienu xi ftit ’il bogħod, xorta waħda kienu qed iġarrbu l-biża’, in-niket u taqtigħ il-qalb kbir.” [2] Fil-fatt il-protagonisti ewlenin f’dan ir-rakkont huma l-abitanti tal-Imdina u tal-madwar. Għandna għalhekk il-fatti storiċi mwaħħdin fi ġrajja patrijottika, qalbiena u mqanqla fl-imħabba; ġrajja li tagħti ħarsa mill-aktar oriġinali billi tiffoka u tqim liċ-Città Notabile f’għeluq l-450 sena mill-Assedju, kif fil-fatt jindika s-sottotitlu tal-ktieb: “L-Imdina 1565”.

Wieħed għaldaqstant jintebaħ kemm l-awtur huwa (1) sensittiv lejn l-istorja ta’ art twelidu, hekk li jsawwar rakkont epiku ma’ ġrajja importanti marbuta b’mod intrinsiku mal-gżejjer Maltin u daqstant ieħor mal-Ewropa Nisranija – kif jikkonferma Voltaire innifsu: “m’hemmx ġrajja aktar magħrufa mill-Assedju ta’ Malta” [3]; (2)  responsabbli bħala awtur li jħossu wkoll fid-dmir li jimmarka l-anniversarju importanti (450 sena), kif jistqarr fil-paġna dedikata lill-‘Memorja’: “Dan ir-rumanz ifittex li jfakkar il-memorja ta’ dawk missirijietna li, bis-sehem tagħhom kollha ntrebaħ l-Assedju l-Kbir ta’ Malta – 1565 – għax b’ħilithom u bil-qlubija kbira li wrew huma, trażżnet l-invażjoni tal-Imperu Ottoman fl-Ewropa Kristjana”; (3) demokratiku – fis-sens li jrid jinkludi lill-poplu kollu kemm fis-sagrifiċċju li għadda minnu mit-theddida Musulmana u daqstant ieħor fir-rebħa fuq l-għadu: “veru li l-qofol tat-taqbid u l-ġlied seħħ madwar il-Port, iżda mhuwiex xieraq li nħallu barra l-qlubija li wrew l-irġiel, in-nisa, ix-xjuħ u anke t-tfal li kienu għall-kenn tas-swar dgħajfin tal-Imdina. U xi ngħidu għas-suldati u r-rikkieba tal-Kavallerija tal-Ordni li ħafna minnhom kienu Maltin, u li ta kuljum kienu joħorqu minn din il-belt biex jagħtu sehemhom kemm jistgħu?” [4]

Huwa minnu li għar-rumanz li kien imiss, Michael għażel li jolqot aktar ’il ġewwa fil-laħam il-ħaj. Għax anke jekk din id-darba jagħtina rakkont li fih jesponi t-tbatija li jgħaddu minnha dawk li jfallilhom iż-żwieġ u jgħaddu mit-trawma tas-separazzjoni, b’danakollu, ir-rakkont Skjava … fil-Ktajjen tal-Imħabba (2016) xorta waħda jorbot ma’ tema li hi mill-aktar għal qalb l-awtur: l-imħabba. Din id-darba, però, id-djarju ma jibqax nazzjonali imma jsir intimu, anzi privat.

Michael Cini jerġa’ mill-ġdid imidd għonqu għal ġrajja epika oħra, mogħnija bi qlubija, glorja u patrijottiżmu bir-rumanz Konvoj (2017) din id-darba f’għeluq il-75 sena mill-wasla tal-Konvoj ta’ Santa Marija jew kif kienet magħrufa mill-Alleati, “Operation Pedestal”. Aktar minn qatt qabel, il-qarrej hawnhekk jirrealizza kemm l-awtur kapaċi jissinkronizza rakkont fittizzju ma’ ġrajjiet li seħħew tassew u huma ddokumentati fil-paġni tat-Tieni Gwerra Dinjija b’reqqa u b’xhieda ta’ min ra u miss b’idejh.

Jekk fix-Xafra tad-Destin l-awtur ħa ħsieb ifittex fl-arkivji, jaqra d-djarji u jqalleb il-mapep qodma, jirriċerka t-toponomastika u jeżamina l-affreski ta’ Matteo Perez d’Aleccio, din id-darba, xejn inqas – anzi pjuttost bil-wisq aktar – ħass mill-ġdid il-mantell tqil tar-responsabbiltà lejn l-istorja u kif ifisser fid-daħla ta’ Konvoj – Il-Ġrajja li Naf Jiena Biss, “irriċerkajt minn bosta dokumenti u sorsi differenti, ħafna drabi b’diskrepanzi bejniethom, sakemm fl-aħħar irnexxieli noħloq ir-rumanz li xtaqt jien. Rumanz li minkejja t-tagħrif storiku li fih, xorta waħda jibqa’ pjaċevoli u mexxej mingħajr ma jtaqqal moħħ min iħobb jaqra r-rumanzi”.[5]

U hawn hu l-qofol ta’ kollox. Hija r-riċetta qadima li fissirha tant tajjeb Orazju f’De Arte Poetica: l-‘utilis’ flimkien mad-‘dulcis’ – kif ifissrilna Oliver Friggieri fid-Dizzjunarju tat-Termini Letterarji – ‘il-prinċipju klassiku, addattat u żviluppat minn żmien għal ieħor, li l-kittieb għandu jkun ta’ fejda u jagħti pjaċir’:

Poeta jkun ta’ fejda jrid jew jgħaxxaq

jew jgħaqqad f’daqqa ħwejjeġ kollhom hena

m’oħrajn tajbin għall-ħajja.

…

Laħaq kull għan li kellu min lis-siewi

mal-ħelu ħallat, għaxxaq lill-qarrejja

filwaqt li għallem.[6]

 

Fi kliem ieħor: hi l-‘formola tas-suċċess tal-kittieb; l-għoti tal-pjaċir (dilictare) u l-għoti tat-tagħlim (prodesse) minsuġin f’għemil wieħed hekk li jgħaqqad forma sabiħa ma’ kontenut siewi.[7] Dan l-aspett didattiku jinħass bħala impenn min-naħa tal-awtur: il-letteratura b’funzjoni li tgħallem, imqar billi tfakkar u tnissel fil-poplu sens ta’ rikonoxximent, għarfien u gratitudni lejn missirijietna li bnew in-nazzjon li qed ngħixu fih illum.

Awtur b’ħames rumanzi wara ismu mhux bilfors li jkun laħaq jew resaq qrib il-quċċata artistika tiegħu imma żgur li jħoss jistrieħ fuq spallejh il-mantell tar-responsabbiltà lejn il-qarrejja u l-pubblikatur tiegħu u fuq kollox miegħu nnifsu. Jeħtieġlu għaldaqstant iħares kemm il-ħsieb Orazjan kif ukoll il-livell miksub diġà bid-dijeġesi tiegħu.

Illum qed niċċelebraw, flimkien ma’ ħames rumanzi oħra, is-sitt rumanz ta’ Michael Cini bit-titlu Eroj – Mħabba u Qlubija fis-Sette Giugno. Huwa rumanz li jistrieħ fuq il-formola li semmejt aktar qabel: (1) marbut mal-patrija billi jigglorifika ġrajja ewlenija li seħħet tassew fi gżiritna; (2) jiċċelebra anniversarju importanti, f’dan il-każ iċ-ċentinarju mill-irvellijiet li seħħew fis-7 ta’ Ġunju 1919; (3) demokratiku għax huwa rumanz “imnebbaħ mit-tiġrib u mill-ideali tan-nies komuni; rumanz mibni fuq ix-xejriet reali tan-nies tat-triq meqjusin bħala l-qofol tas-sistema tal-għajxien soċjali… ta’ xeħta kemm romantika u kemm realista, itella’ fil-wiċċ l-esperjenza ta’ nies meħudin mill-kotra li issa hi mifhuma bħala dik li għandu jkollha s-setgħa f’idejha. Il-ħtieġa li sseħħ il-ġustizzja fost il-klassijiet tas-soċjetà hi waħda mix-xejriet ta’ dan ir-rumanz.” [8]

Qabbel din it-tifsira ta’ Oliver Friggieri meta jagħti d-definizzjoni ta’ ‘rumanz demokratiku’ mal-istqarrija  tal-awtur innifsu fil-Kelmtejn Qabel:

Kienu x’kienu l-ġlidiet, minkejja l-iskopijiet varji li kien hemm warajhom u d-differenzi fil-politka u l-klassijiet soċjali ta’ bejn il-ġellieda li kienu qegħdin jikkumbattuhom, dakinhar tas-Sette Giugno ltaqgħu lkoll flimkien biex ingħaqdu f’forza waħda. Mewġa qawwija ta’ saħħa li daqs l-aqwa rivoluzzjoni, qamet tħabbat kontra l-blat iebes li kien jaħkimha. Uragan li kien ilu jiġma’ u jimtela bi dwejjaq, inġustizzji u sofferenzi ta’ poplu. Tant li bid-dagħdigħa ħarxa li sab ruħu fiha, issawwar f’folla patrijottika li magħquda f’poplu wieħed, issieltet bla rażan biex sa fl-aħħar irnexxielha tgħolli rasha, issemma’ leħinha… u turi snienha.

Minn dakinhar, il-poplu Malti beda bil-mixja qalbiena tiegħu għall-awtonomija politika li ngawdu aħna llum.[9]

Il-qarrej kolt li jixtarr in-narrattiva Maltija u jaf jiżen bejn rumanz u ieħor jista’ jikkunsidra li jikklassifika r-rakkont il-ġdid ta’ Michael Cini mar-rumanzi soċjorealisti, ngħidu aħna ta’ Ġużè Chetcuti (Qabel Telgħet ix-Xemx, Il-Mandraġġara, L-Isqaq), L-Ibleh ta’ Ġużè Orlando u Tejbilhom Ħajjithom ta’ John F. Marks. Imma jidhirli li Eroj aktar jidentifika ruħu bħala rumanz demokratiku speċjalment meta wieħed iqis li fil-qofol tiegħu, magħġuna mal-ġrajja ta’ mħabba bejn Anġlu u Serafin, hemm it-tqanqila tal-kotra li qed tissielet biex tieħu s-setgħa f’idejha. Il-kritiku jista’ jikkunsidrah bħala rumanz popolari wkoll, fis-sens li jfittex il-gosti tal-kotra u fuq kollox “huwa rakkont ħafif imfassal biex jiddeverti u aktarx biex jgħallem, u sikwit biex jolqot l-emozzjonijiet” [10] Daqstant ieħor huwa rakkont epiku, xhieda kważi dokumentata ta’ rivoluzzjoni do minore; mument erojku li permezz tiegħu l-awtur qiegħed ukoll isellem lir-rumanzi storiċi li fl-epopea tagħhom ukoll taw xhieda ta’ ġrajjiet mimlija ġieħ, eroj u qlubija.

L-eroj ta’ Michael Cini huma pjuttost edukati u istruwiti minkejja l-miżerja li trabbew u li sabu ruħhom fiha. Hawnhekk m’għandniex il-klassi l-baxxa, aljenata u injoranta kif insibu fir-rumanz ċelebri Ulied in-Nanna Venut fl-Amerka ta’ Juann Mamo. Bil-kontra, huma karattri konxji tal-qasma li hemm bejn il-poplu u l-ħakkiem, bejn is-sid u l-ħaddiem. B’mod partikulari l-protagonista, u saħansitra sensittivi għall-klassi soċjali li twieled fiha kif ukoll xprunat u aġġornat fl-attività politika li qed isseħħ madwaru.

Hawnhekk mhux il-waqt li nidħol fil-kontroversja storika tas-Sette Giugno – x’ġara eżatt dakinhar inħalluh f’idejn l-istudjużi tal-istorja. B’danakollu wieħed irid japprezza l-fatt li Michael, bħalma għamel b’reqqa kbira għar-rumanzi tiegħu Ix-Xafra tad-Destin u Konvoj, ħa ħsieb jirriċerka u jgħarbel il-kotba tal-istorja, ħa ħsieb jifli l-għejun biex minnhom jislet u jfassal il-ġrajja fi ktieb pjaċevoli. Bħall-awtur, jien ukoll fi tfuliti u f’żgħożiti sibt lil min għall-finijiet ta’ moħħu ried iċekken din il-ġrajja u jneżżagħha minn waħda sinifikanti għal frattarija magħmula minn salt ħamalli li dakinhar u l-għada riedu jaħbtu għall-importaturi tal-qamh u bini ieħor tal-gvern kolonjali, bl-opportunisti jisirqu mill-ħwienet u jkissru u jfarrku kulma ġie f’idejhom. Daqstant ieħor gvern wara l-ieħor żammew l-appuntament mal-istorja ta’ pajjiżna u nqdew bil-vittmi biex irewħu l-propaganda lis-segwaċi tagħhom.

Hi għalhekk importanti u kruċjali l-istqarrija li r-rumanzier jagħmel qabel jibda r-rakkont tiegħu:

Il-binja ta’ dan ir-rumanz ma kinetx waħda faċli għaliex jien u naqra, minn studju għal ieħor bdejt insib interpretazzjonijiet u verżjonijiet differenti b’bosta diskrepanzi bejniethom. Madanakollu, ippruvajt noħloq bilanċ biex sawwart il-ġrajja li kelli f’moħħi filwaqt li bqajt fidil lejn l-istorja ta’ Malta. B’hekk irnexxieli noħloq rumanz mimli azzjoni kif ukoll imħabba, li b’kitba mexxejja u mingħajr ma jtaqqal moħħ il-qarrej jagħti stampa ċara tal-kuntest, flimkien mal-kurrenti li wasslu għall-irvellijiet tas-Sette Giugno. [11]

Aktar minn hekk, fi tmiem ir-rakkont l-awtur jistieden lill-qarrej ikompli jiskopri billi jaqra aktar bil-għan li jiżen il-fatti: “tajjeb li wara li taqra kitbiet ta’ xejriet politiċi differenti, inti wkoll tifforma l-opinjonijiet tiegħek dwar dak li ġara, u għaliex kellu bilfors iseħħ dak kollu fil-kuntest ta’ dawk iż-żminijiet.” [12]

Tajjeb ngħidu wkoll li ftit kienu r-rumanziera li ħadu ħsieb ifakkru dan il-mument importanti fl-istorja tan-nazzjon tagħna. Jidhirli li Ġużè Chetcuti biss, bid-dramm soċjopolitiku tiegħu 1919, li ħa ħsieb jimmarka l-avveniment f’sens letterarju. Fi kliem Chetcuti stess:

Il-forn li minnu ħareġ ibaqbaq in-nar tar-rewwixta kien jinsab ġot-tarzna. In-nar kien ilu jagħti. Ma xegħelx f’daqqa. Il-ħaddiema tat-tarzna kienu ilhom juru d-dwejjaq tagħhom. ‘Għadd minnhom, jgħidilna Ġeraldu Azzopardi, kienu jaraw u jinteressaw ruħhom fil-kustjoni soċjali, fil-politika tal-pajjiż, kienu mħarrġa fil-ħsieb, kellhom ġo qalbhom iż-żerriegħa li snin qabel kienet inżergħet fosthom minn Manwel Dimech’. [13]

Mhux ta’ b’xejn li l-awtur ta’ Eroj ma jdumx ma jqiegħed lill-protagonista tiegħu fil-qalba ta’ din il-ħuġġieġa, jiġifieri fit-Tarzna, u ’l Dimech isemmih mas-sbatax-il darba flimkien max-Xirka tal-Imdawlin tiegħu. Bid-differenza li filwaqt li Chetcuti jsejjes id-dramm tiegħu madwar Manwel Dimech fil-karattru prinċipali tad-dramm, Wenzu – li mhu ħadd ħlief Lorenzo Dyer, wieħed mill-vittmi – fir-rumanz ta’ Michael Cini l-protagonista huwa eroj minn fost il-folla. L-anonimu minn fost dik il-ġemgħa ta’ qalbiena li jsalva bi żbrixx mit-taqtigħa u mix-xafra tal-bajjunetta tas-suldati Ingliżi biex wara jkun jista’ jirrakkuntalna fl-ewwel persuna dan id-dramm li sal-lum għadna nimmarkawh b’jum nazzjonali. La fl-Indipendenza u lanqas fil-Ħelsien ma xtered demm Malti. U la konna naslu għall-Indipendenza u wisq inqas għall-Ħelsien li kieku ma kienx għas-Sette Giugno.

In-narrattiva ta’ Michael Cini mhijiex biss imsejsa fuq ġrajjiet riċerkati. Michael għandu ħakma tajba mhux biss fuq il-lingwa imma jaf isib u jqiegħed il-kelma f’lokha. Għandu vokabolarju rikk u kif ngħidu, idoqq fil-widna. Aktar minn hekk, drawwiet missirijietna jerġgħu jfiġġu matul il-kapitli, kapitli qosra li ma jdejqux lill-qarrej u fl-istess ħin iżommuh imkaħħal mal-folji sakemm il-ktieb jinqara minn qoxra sa qoxra. Ngħidu aħna, meta Anġlu jġib quddiem għajnejh lil missieru lura mix-xogħol għajjien mejjet, u “jaqbad il-ħobż bejn idejh kollhom trab, ibusu, u jintefa’ jindafar bil-ġuħ għami li kien jiġi bih mix-xogħol.” [14] Jew id-deskrizzjoni mill-aqwa li jagħtina tal-ferrovija meta Anġlu jirkeb mill-Ħamrun sa ma jasal Ħ’Attard u jagħtina xenarju mill-isbaħ ta’ dawk l-inħawi li hu tant familjari magħhom u li huma tant għal qalbu – Ħal Lija u Ħal Balzan.

Imma daqstant ieħor mhux biss huma sbieħ imma tassew oriġinali d-dehriet li l-awtur jagħtina ta’ Malta sotterranja li jeżistu taħt il-Belt Valletta, donnu jrid ifittex l-għeruq ta’ pajjiżna u jinżel u jesplora saħansitra d-dinja moħbija ta’ taħtna li ftit jafu biha. Dawn id-deskrizzjonijiet nistgħu ngħidu li nsibuhom sa mill-ewwel rumanz tiegħu Preżenza (it-tiftixa għal Grabiel fil-bir u l-għar moħbi) kif ukoll f’Ix-Xafra tad-Destin (il-kapitli “Passaġġi Sigrieti” u “Fil-Katakombi”).

Michael huwa wkoll mgħallem tal-idjoma Maltija u jsegwi b’rettezza l-amar ta’ Ġużè Muscat Azzopardi: “Qatt ma tkun tista’ tgħid li taf ilsien tajjeb jekk ma tkunx taf tajjeb l-idjoma tiegħu.[15]

Bis-saħħa ta’ dan ir-rumanz, Michael Cini żamm l-appuntament maċ-ċentinarju tas-Sette Giugno u b’mod letterarju fakkar lill-poplu Malti li jkun għajb kbir għalina li ninsew is-sagrifiċċji li għaddew minnhom missirijietna:

Dan ir-rumanz ifittex li jfakkar

Il-memorja u jagħti ġieħ

Lil dawk il-martri u eroj li fl-irvellijiet tas-Sette Giugno,

Issieltu u saħansitra anke xerrdu demmhom

Biex Malta tkun tal-Maltin

 

Nirringrazzjawh minn qalbna ta’ dan il-ġest tabilħaqq patrijottiku. Daqstant ieħor huwa patrijottiku kull awtur li jagħżel il-Malti bħala l-għodda letterarja tiegħu. Huwa ċar li Michael Cini jħoss dan id-dmir lejn art twelidu. Anzi, huwa dmir ħafna għal qalb l-awtur – lejn il-maestà tal-ilsien Malti. F’kull ktieb li ppubblika, fil-paġna tad-dedika nsibu miżjud dan il-kliem: “… kif ukoll lil kull min jgħożż, japprezza u jagħti sehmu biex l-Ilsien Malti nibżgħu għalih u nkomplu nikkultivawh kif jixraqlu ħalli jgawduh ukoll ta’ warajna.”

 

_______________________________

 

 

 

 

 

 

 

[1] Michael Cini, Ix-Xafra tad-Destin (2015). Ara qoxra ta’ wara.

[2] Cini, Ix-Xafra tad-Destin, xvii.

[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Siege_of_Malta

[4] Cini, Ix-Xafra tad-Destin, xvii.

[5] Michael Cini, Konvoj: Il-Ġrajja li Naf Jiena Biss (2017), 16.

[6] Orazju, De Arte Poetica (traduzzjoni ta’ Oliver Friggieri) vv. 454-456; 468-470 (1988), 41.

[7] Oliver Friggieri, Dizzjunarju ta’ Termini Letterarji (2000), 844.

[8] Friggieri, 682-683.

[9] Michael Cini, Eroj – Mħabba u Qlubija fis-Sette Giugno (2019), 13-14.

[10] Friggieri, 685.

[11] Cini, 14.

[12] Cini, 308.

[13] Ġużè Chetcuti, 1919 (1987), xix.

[14] Cini, 30.

[15] Ġino u Anna Muscat Azzopardi, Kif Ngħiduha (1975), verso

Il-binarji: żewġ linji paralleli, ma jiltaqgħu qatt. Il-binarji ma jħallulek ebda għażla: imexxuk ’il quddiem, lura ma jħallukx tmur, l-aktar l-aktar, iħalluk biss tittawwal lejn dak li għadda u mar. Il-binarji tgħaddi dejjem tagħhom: iċaħħdulek il-libertà li tiddevja, li tagħżel mogħdija oħra. Il-binarji jippredestinawk. Huma jwassluk, trid jew ma tridx, iġorruk, anke jekk għal għonq it-triq jerġa’ jibdielek. Il-binarji tal-ħadid; fix-xitwa inġazzati; fis-sajf jikwu – jekk għandek ġilda sensittiva aħjar ma tmissx magħhom. Il-binarji huma identiċi, jaqblu, jikkumplimentaw lil xulxin. Madankollu, il-binarji huma dejjem separati, biswit xulxin imma jevitaw lil xulxin, waħda donnha l-anatema tal-oħra. Għaldaqstant il-binarji jistgħu jissarrfu fl-opposti, fit-truf tal-ispettru; il-binarji jistgħu jsiru rappreżentazzjoni metaforika tal-ħajja u l-mewt; tat-tfulija u x-xjuħija; tal-Punent u l-Lvant; tal-Kanada u Malta; tal-mara u r-raġel; tal-imħabba u s-solitudni; tal-bidu u t-tmiem. Tista’ toqgħod bejn il-binarji? L-esperjenza tgħallem li aħjar le – għax dak territorju mwiegħer, art sterili mimlija żrar, roqgħa li ma toffri ebda sens ta’ stabbiltà, ta’ permanenza, ebda ċans fejn trabbi l-għeruq u tarmi l-frott.

 

Il-persona, li leħinha nisimgħuh jidwi fil-versi tal-ġabra poetika Bejn il-Binarji, sabet ruħha proprju “titwieżen bejn il-binarji” (“Bejn il-Binarji”). Dil-persona qed iġġarrab id-disforija, tinsab f’post skomdu, taħseb li qiegħda waħedha, maqbuda bejn ħaltejn. Madankollu, x’aktarx li leħinha mhuwiex jidwi waħdu, jgħajjat f’deżert diżabitat, bħal dak tal-Battista. Hekk kif dal-versi jaslu f’idejn il-qarrejja, hemm ċans kbir li l-vuċi solitarja ssir minnufih vuċi korali, il-vuċi tal-ħafna. Għaldaqstant, il-ġabra poetika mħejjija minn John Portelli tista’ tissarraf f’esperjenza kollettiva, fl-esperjenza ta’ ħafna nies li flimkien, jgħixu waħedhom.

 

Hawn se nesplora xi aspetti f’din il-ġabra li  laqtu lili, bħala qarrej. Qabelxejn, xtaqt nibda b’motif li intrigani, il-leitmotif tal-għasafar inaqqru. F’ “Wara l-vireg,” nilmħu “L-għasafar tal-bejt moħbija/ jnaqqru l-għera ta’ triq imterrqa mistura fis-sħab rekkien,” filwaqt li f’“Il-vuċi tiegħek” hemm “kolonja t’għasafar tal-bejt inaqqru l-ħajja.” F’“’L hemm mill-Ħin” il-persona ssaqsi: “l-għasafar inaqqru ż-żrieragħ u d-dud,/dielja tixxeblek mal-arblu tal-eżistenza?” U jien insaqsi: Għaliex il-metafora tal-għasafar ċkejknin li qed inaqqru? Din ukoll, bħall-metafora tal-binarji, hija metafora ambivalenti. Aħna l-għasafar tal-bejt, aħna l-insinifikanti, aħna li mingħalina nafu ntiru imma mbagħad nittajru lil hinn mal-ewwel buffura riħ mingħajr ma jkollna ebda kontroll tad-direzzjoni, tad-destinazzjoni. Iżda s-simboliżmu tal-għasafar inaqqru jista’ jkun li qed jirreferi għal qawwa ’l barra minna: l-għasafar ta’ Portelli jsiru wlied Kronos, l-alla taż-żmien; it-tnaqqir tal-għasafar isir għalhekk il-metafora tat-tmermir, tad-deterjorazzjoni tal-eżistenza, tal-finitudni tagħna lkoll, aħna li fi kliem Friggieri m’aħniex ħlief “katavri ferħanin” (“Fil-Bar tal-Kantuniera”).

 

L-eżistenza mwiegħra tagħna lkoll hija fil-fatt preokkupazzjoni ewlenija tal-persona F’Bejn il-Binarji. Fil-versi ta’ “Wara l-vireg” jinħass l-angst eżistenzjali li jasal għand il-qarrejja permezz ta’ emozzjonijiet relatabbli: f’mumenti tinħass tidwi r-rassenjazzjoni ta’ min tgħarraf biżżejjed biex fehem l-illużjoni: “Issa kollox ħolm tat-trab jittajjar.” F’mumenti oħra, il-persona tinħass li qed titlef sabarha quddiem l-inkejja tal-eżistenza: “Kemm tista’ ddum tissabbar b’xita traxxax?” (“Wara l-Vireg”). Minkejja li jissarraf f’tentattiv fieragħ, il-bżonn għal xi forma ta’ sens eżistenzjali, ma jerħina b’xejn: fi kliem Portelli aħna bħal “papri jaħbu rashom taħt l-ilma tal-lag: / bugħaddasa minn twelidhom ifittxu pedament fittizju” (“Metamorfosi falza”). F’“Imħabbtek” jerġa’ jfeġġ l-att tat-tnaqqir, din id-darba mgħobbi bl-ambivalenza tan-“nostalġija” u tal-“kullana tal-ġiżimin”:

 

Issa biss it-tektik tan-nostalġija

jnaqqar il-memorji mtappna: ħabsin taż-żmien

imlibbsa l-iswed, imtaqqla

kantun bil-piż tal-ħin.

Għadek ma fhimtx xi jfissru l-kullani tal-ġiżimin

jaqgħu waħda waħda. (Imħabbtek)

 

Ma jistax jonqos li l-poeta, li trabba f’raħal f’tarf l-irdumijiet ta’ gżira Mediterranja u li għadda ħajtu jaqsam il-meded kbar tal-ilma li jifirdu l-kontinenti, ma jitnebbaħx mill-baħar. F’din l-antoloġija, il-motif tal-baħar isir il-mera tal-emozzjoni mġarrba mill-persona: xi drabi jissenslu mal-baħar konnotazzjonijiet ta’ diqa (“Id-Dizzjunarju tas-Skiet”), drabi oħra l-baħar isir għelm ta’ ħelsien (“Ħelsien”) jew ta’ ħajja eterna (“Iħaddnek Bla Tmiem”). Il-baħar għandu żewġt uċuħ – kwalità li dejjem nebbħet il-poeti Maltin, minn Dun Karm u Ġorġ Zammit sa Daniel Massa u Immanuel Mifsud. Portelli wkoll iġarrab dawn l-aspetti antitetiċi tal-baħar; f’poeżija minnhom, “Bla Xkiel,” ilaqqagħhom flimkien b’mod effettiv:

 

Qaltlu ħudli kollox barra l-passjoni.

Dak l-imgħarraq baħar jaqtagħli nifsi.

 

Ibqa’ stenna fil-bajja ta’ tfuliti titbaskat f ’kull staġun mingħajr waqfien.

Hawn is-siġar iħaddru biss fis-sajf, il-bqija mistrieħa fil-bogħod,

joħolmu ġibdet qalbek tħabbat – bla waqfien.

 

Fertili ħafna dil-passjoni mxekkla mix-xejn ta’ ħajja trieġi t-tregħix dgħajjef:

u anke llum il-mewġ kajman

iċafċaf (“Bla xkiel”)

 

Iżda f’“Tistenna għalxejn,” il-baħar isir biss xbieha mbiegħda: “Imellisni l-ilma baħar imbiegħed minni; / maħruq it-tluq sfurzat / rifless biss.” Din hija tema oħra rikorrenti f’Bejn il-Binarji: il-ġrajja tan-nomadu li tbiegħed fiżikament minn gżirtu li, madankollu, baqgħet imwaħħla fih qisha mħara, imqar jekk f’rokna mudlama ta’ qalbu. Spiss il-vjaġġatur jipprova jħares lura, lejn il-punto-di-partenza, bir-riskju li jintebaħ li issa tbiegħed iżżejjed (“Ħlewwet it-Tluq”). F’din il-ġabra jiġi evokat ukoll il-mument li l-poeta żagħżugħ, darba waħda, qatagħha li jterraq lil hinn mill-imluħa tax-xtutna, lejn art ferm ’il bogħod, ferm differenti: “Niftakar iż-żaqżiq taż-żarbun fuq borra inġazzata / imkaħħla mal-memorja ta’ żgħożija tfittex bla ħniena / mogħdija mbiegħda” (“Passi”).

 

Il-poeżija “Calypso,” fil-fehma tiegħi, tikkondensa fi ftit versi l-essenza tal-impatt li ħalliet fuqi din l-antoloġija. F’dawn il-versi ma jispikkax biss il-motif tal-baħar u l-atmosfera mistika, mitoloġika tal-ambjent Mediterranju. Din il-poeżija tuża l-elementi tan-natura biex tirrifletti dwar il-qagħda umana; b’lessiku sempliċi għall-aħħar jirnexxilha talludi għal temi kumplessi u universali. Fuq kollox, ħa nagħlaq b’din is-silta għax togħġobni l-estetika tagħha, jogħġbuni l-ħsejjes, il-kuluri u  x-xbihat li tnissel f’moħħi:

 

Sellimtli mill-għorfa ta’ fuq Calypso

u għattejt ġismek għeri bil-fjuri bojod;

sabiħa s-siġra tal-bajtar tax-xewk misjura

tistrieħ fuq ħajt tas-sejjieħ

issejjaħ lill-gawwi li ħareġ mis-sema mtaqqal

bit-tqala tal-bieraħ u lbiraħtlula,

u stedintni għal-loġġa ta’ fuq il-baħar,

illum kważi mċaqlaq jaħsibha jibqax xi ftit kajman

bħal ġibdet ħsusi magħkusa biż-żmien

li għadda bla ma ried u jaf

 

David Aloisio