Il-fil narrattiv ma jeżistix waħdu. Huwa l-prodott u t-tinsiġ flimkien ma’ ambjentazzjoni u karatterizzazzjoni. Huwa t-tiflil flimkien ma’ ħsibijiet, emozzjonijiet u qagħdiet mentali varji. Hawnhekk l-awtur – in-nissieġ tal-fil tal-istorja ma jistax jaħrab minn dawn it-tisripiet li fihom huwa jara lill-istess erwieħ tal-protagonisti tiegħu. Il-protagonisti li jixirfu minn żmien għal żmien fin-narrattivi tiegħu – narrattivi li jsawru minnhom infushom qagħdiet mentali ħelwin, sielma u rassiguranti daqskemm skabrużi u inkwetanti.

 

U dan huwa sewwa sew li jagħmel Joe Camilleri, kittieb u promotur tal-ħsieb u d-disinn uniku, li waqt li jkun qiegħed jinseġ in-narrattivi tiegħu ma jafx ma jiqafx biex jara lil dik u lil oħra, lil dak u lil ieħor, f’ambjentazzjonijiet u qagħdiet speċifiċi li juru sewwa sew wisq aktar mid-dawl fil-kantini – il-kantini ta’ dak li jgħaddi mis-sottorenitajiet ta’ ruħna – dawk il-kantini li fihom aħna nitkellmu magħna nfusna u f’dan it-tiklim aħna nsawru lill-istess ruħna. Fuq barra, imbagħad, aħna nitkellmu dwar karattri, u l-imkejjen fejn dawn il-karattri jpassu ngħidulu l-ambjent – l-ambjentazzjoni.

 

Il-persona li qiegħda tirrakkonta dawn l-istejjer huwa persona b’għajnejn għarriexa mhux biss għal dak li qiegħed jiġri fil-madwar u għaldaqstant jidher, imma wkoll dak li qiegħed jiġri fil-qiegħ nett subkonxjuż ta’ dawn l-istess personaġġi. Personaġġi li jiffullaw lill-ambjenti Għawdxin u li jgħixu d-dwalijiet u l-oskuritajiet ta’ ġo fihom hekk kif ipassu minn imkien għal ieħor, u jitkellmu jgħajtu dwar dak li jkun qiegħed jiġri f’ruħhom – il-beżgħat, t-trepidazzzjonijiet, id-dwejjaqijiet u l-ispiritwalitajiet varji ta’ ġo fihom.

 

Hemm traġedji għaddejjin f’dawn il-personaġġi. Daqskemm hemm stejjer ta’ fidwar f’dawn il-karattri. Huma traġedji daqskemm fidwiet li l-persona li qiegħda tinnnarra konxja tagħhom u konxja tagħhom sew. Għax fl-introspezzjonijiet tiegħu huwa jirnexxilu jagħraf mhux biss lilu nnifsu, imma wkoll lil dawk ta’ madwaru. In-nies tad-demm u l-laħam li l-ħin kollu fl-istess mixjiet u qagħdiet tagħhom jitkellmu u jitkellmu jgħajtu, anke meta jkunu siekta.

 

U dan Joe Camilleri jagħmlu u jagħmlu tajjeb. Anzi tajjeb ħafna. Għaliex lil hinn mill-fenomenoloġija li jara għaddejja quddiemu hekk kif bniedem jiltaqa’ ma’ bniedem jew bniedem jiġi kkantonat u mwarrab, huwa jagħraf jisma’ u jisma’. U f’dan it-tismigħ hemm il-lingwa – lingwa li huwa kiseb, sawwar u bena matul meddet iż-żmien fl-istess idjomatiċità tagħha, idjomatiċità li hija Għawdxija daqs l-istess blat samm li jsawwar lil din il-gżira. Hija dik is-sintattiċità li l-persona bena matul meddet is-snin, biex b’hekk huwa jirnexxilu mhux biss jagħraf dak li qiegħed jiġri madwaru, imma wkoll ġo fih – u b’hekk il-madwar jiġi l-ġewwieni u l-ġewwieni u l-madwar joħolqu dawn in-narrattivi – dawn il-frammenti narratorji. Dawn it-thewdiniet il-kbar ta’ eżistenzi varji li aħna naraw, mhux dejjem bil-mod kospikwu li jarahom in-narratur.

 

Il-persona ta’ dawn in-narrattivi, waqtiet bħal qisu jagħraf jiddistakka ruħu minn dawk it-thewdiniet li jkunu għaddejjin fil-qiegħ subkonxjuż tal=karattri tiegħu, u jgħaddi huwa wkoll biex ikun l-interpretu, hekk kif juża l-lingwa ta’ min jaf janalizza, ta’ min jaf jinterpreta, ta’ min jaf jitkellem fuq dak li jkun għaddej f’qiegħ dawn il-personalitajiet. U dan bil-ħaqq u s-sewwa meta wieħed iqis li Joe Camilleri huwa kritiku tal-arti daqskemm tal-letteratura, u għaldaqstant jiġu waqtiet meta l-vuċi tal-karattri – il-fil narrattiv – jieħu fih u minnu nnifsu dawk ix-xejriet interpretttivi – xejriet li jitolbu lingwaġġ differenti – lingwaġġ li kif nafu għandu bixra u xejra oħra minn dik li wieħed ikun qiegħed juża fl-att krettiv tan-narrazzjoni.

 

Il-kitbiet li jagħtina Joe Camilleri huma kitbiet mexxejja, sempliċi, profondi, ċari, b’tali mod u manjiera li din il-profondità tasal għandna bl-aktar mod li aħna nkunu nistgħu nagħrfuha, nivvalorizzawha u nieħdu gost biha. Hemm narrattiva għaddejja li nistgħu ngħidu tintħiet il-ħin kollu bejn storja u oħra, qagħda u oħra, stat u ieħor – li lkoll flimkien isawru nisġa li titfa’ dawl fuqna l-bnedmin li ngħixu f’dawn il-gżejjer.

 

Dan kollu jgħinna biex fil-ħinijiet tagħna, aħna nkunu nistgħu nissieħbu ma’ erwieħ oħra ta’ madwarna u magħhom, aħna nkunu nistgħu nifhmu xi ftit minn dawn it-travalji varji tal-ħajja – travalji li konxjament u subkonxjament għaddejjin il-ħin kollu jsawru l-fenomenoloġħija tal-ħajja.

 

Dawn huma n-novelli:

 

Ix-xitan li ħabbat biebhom; Kannestri bil-fjuri; Kwarantina; Ċaqlembuta; Il-kelb u l-poeta; Lutfana; Vanġelu tal-ħobż; F’dis-siegħa sewda; Il-mara li kienet mara; Qanfud fiċ-ċella f’daru; Loniċera; Għajnejn ġawhar leqqiena; In-nannu miet!; B’sens ta’ rġulija!; Villa għall-kwiet.

 

Dawn huma xi siltiet:

 

Sema’ ċaqliq u ħsejjes ġejjin minn isfel. It-taħbir ta’ qalbu tektiklu li kien inqala’ xi saram. Qam minn fuq il-pultruna, qasam il-pjan, u beda nieżel it-taraġ bil-lajma, mgħawweġ la ġenba biex b’idejh it-tnejn ikun jista’ jaħfen il-poġġaman waqt li jmidd sieq wara sieq. Minn nofs il-medda tat-taraġ seta’ jilmaħ xi nies liebsa lbies protettiv, b’nuċċali wiesa’ quddiem għajnejhom u b’maskra taċ-ċarruta tgħattilhom il-parti t’isfel ta’ wiċċhom. (Ix-xitan li ħabbat biebhom, p. 15)

 

Tasal tkarkar b’vann qadim. Tipparkjah għall-ġenb minnu tqandel il-kannestri b’tiżwiqa ta’ fjuri. Friski u żnelli b’rashom merfugħa għax maqtugħa kmieni kmieni mat-tbexbix mir-raba’ mżerżaq ta’ taħt il-kenn tal-għolja. Tarma fil-mogħdija li tagħti għaċ-ċimiterju. (Kannestri bil-fjuri, p. 35)

 

Ftit taż-żmien ilu kienu raħħmulu biex waqt dar-Randan issir purċissjoni votiva bl-istatwa titulari. ‘Wegħda biex il-protettur tagħna jħarisna mill-coronavirus,’  kienu ssuġġerewlu. Hu kien żamm iebes għax emmen li purċisssjoni mat-toroq ewlenin tar-raħal kienet ixxelliflu difru mal-awtoritajiet. Kienet tkun tentazzjoni u kalamita biex in-nies tixref barra. Kien jaf sewwa li x-xbieha tal-qaddis tasal tistordi lir-raħlin u titfagħhom f’ewforija. U bħalissa kien hemm ħtieġa li wieħed iżomm rasu fuq għonqu. Li jirraġuna b’moħħu u ma jitkaxkarx mit-taħbit ta’ qablu. It-taħlit kien ta’ periklu li jkattar sitwazzjoni li diġà kienet waħda ta’ tħassib.” (Vanġelu tal-ħobż, p.107)

 

Il-qorriegħa ta’ rasu tnemmel. Iħokk u jħokk. Mhux biss fil-ġilda tal-kranju ħotba. Imma ħakk ma’ ġismu kollu. Qris fi qris. Qisu n-nemus dar għalih. U jsieħbu lil din l-persekuzzjoni fitta, fwawar fi fwarar. Telgħin jitmewġu minn sidru. Mal-lehġa tan-nifs li ħassu jrid jinqatagħlu. […]  Dan l-aħħar kien mirkub minn sintomi strambi li qatt ma ħasshom qabel. Nuqqas ta’ sabar jimxi miegħu qisu l-eku ta’ passih mal-erba’ kmamar ta’ daru. M’għandux ħila jtawwal ftit minuti mal-mejda biex inaqqar xi ħaġa tal-ikel għax kull darba jkollu jqum idur u jdur, jonfoħ u jonfoħ fil-vojt. (Qanfud fiċ-ċella f’daru, p. 153)

 

Ta’ kuljum, il-mara tterraq l-istess triq. Dejjem fl-istess ħinijiet. L-aktar waqt li l-ommijiet ikunu miġbura qaqoċċa jzekzku u jtaqtqu fuq kull fettuqa li tfaqqas f’rashom huma u jistennew lil uliedhom joħorġu frattarija waħda x’ħin jitberraħ bieb l-iskola. Il-mara tibqa’ għaddejja dritta bla kliem u bla sliem.  …  Ma tqis lil ħadd. Tislima ma tixrifx. Qisha ma taf lil ħadd. Timxi b’rasha merfugħa. Għajnejha mwaħħla ’l quddiem fil-baħħ. […]  Tassew li ma kinitx ilha wisq li tfaċċat f’dawn l-inħawi. Inqalgħet minn xi mkien ieħor. Il-mixja dritta dirtta tagħha ma kinitx ta’ xi waħda mistħija. Il-klikka ta’ fuq il-bankina tal-anqas stenniet serqa ta’ ħarsa ħafifa lejhom minn taħt. Inkella tislima jew tbissima. Jekk ma kellhomx xi faħam miblul, il-barranin li jaqbżu fir-raħal kienu mistennija li jibdew jersqu u jindiehsu ma’ tal-lokal. Jekk mhux għal ħaġa oħra biex ikunu jistgħu jistħarrġu għawwarhom jgħarblu jekk jilqgħuhom bħal ta’ ġewwa. Jew jerfgħulhom kitfejhom. Il-kliem bħaċ-ċirasa u naqra naqra jsiru jafu liema riħ ikun tefagħhom f’dik il-ħara.   (Għajnejn ġawhar leqqiena, p179)

 

U n-nannu qatt ma tela’ xejn għal rasu. Dejjem baqa’ jxidd il-qalziet li kien fassallu r-raħal umli. L-Għawdxi sod, ħabriek, ħawtiel u onest li emmen li min jerfa’ mnieħru, in-nies ma tibqax taħmlu. Għalhekk libes dejjem ir-raġel tad-dawl u tat-tbissima. Kelma ma jitlaqhiex qabel jiżinha. Jigdem ilsienu jekk jagħraf li tista’ toħroġ vleġġa. Aħjar tislima milli tħaġġira, kien jgħid qaddisu. U l-bniedem tat-tislima kien jaf inewwel driegħ ta’ rifda lil kulħadd. Jimxi l-pass dritt tal-irġulija. Ma jgħallet lil ħadd. Ma jqarraq b’ħadd biex qatt ma jkollu xi jħammarlu wiċċu. (In-Nannu Miet, p. 187.)

 

Nagħlaq billi ngħid, li kitbiet ta’ dan it-tip, għallinqas ħafna minnhom, għandhom ikunu testi li jgħinu lil kull ġenerazzjoni ta’ qarrejja Maltin, mhux biss għall-mod kif inhuma miktuba, imma wkoll għall-mod kif dawn jgħinuna nissieħbu ma’ ħaddieħor, b’mod speċjali fi żminijiet meta r-relazzjonar bejnietna l-bnedmin bħal qisu qiegħed jonqos. Nawgura lil Joe Camilleri aktar kitbiet ta’ dan it-tip, filwaqt li fl-istess ħin nissuġġerixxi l-qari ta’ dawn in-novelli, flimkien ma’ novelli oħra ta’ dawn il-kitbiet, li fl-idea tiegħi, jistħoqqilhom mhux biss qarrejja ta’ kull żmien u età, imma wkoll ta’ studju fid-dettall fil-livell ta’ xi Baċellerat u l-bqija.

 

Kumment ta’ Tarċisju Zarb

Dar-Riħ Malizzjuż hija s-sitt ġabra ta’ poeżiji ta’ John P. Portelli. Din il-ġabra, ippubblikata minn Horizons, fiha 43 poeżija miktuba bil-vers endekasillabu. Dan hu ktieb uniku u innovattiv għax huwa l-ewwel ktieb bil-Malti li f’kull paġna hemm kodiċi QR li bih tista’ tisma’ l-poeżija tinqara minn Celaine Buhagiar u l-awtur innifsu. Barra minn hekk, il-kunċett artistiku u d-disinn tal-ktieb b’qoxra iebsa hu xogħol l-artist Malti ta’ fama internazzjonali, Dr. Trevor Borg, lettur fl-Università ta’ Malta.

 

L-idea tal-użu tal-kodiċi QR ġiet imnebbħa mill-fatt li Portelli għandu ħbieb li tilfu l-vista, kif ukoll mill-fatt li Portelli jemmen bis-sħiħ fil-ħsieb u l-prattika tal-inklużjoni. Portelli, li emigra għall-Kanada fl-1977, illum huwa Professur Emeritus fl-Università ta’ Toronto wara li mill-1982 għallem il-filosofija u l-ġustizzja soċjali fil-politika u t-tmexxija tal-edukazzjoni f’erba’ universitajiet. Portelli, li jgħix f’Malta u f’Toronto u anki lil hinn, huwa awtur ukoll ta’ żewġ ġabriet ta’ novelli kif ukoll ir-rumanz Kulħadd barra Fajża, li din is-sena ħareġ ukoll bl-Ingliż, Everyone but Fajza, maqlub għall-Ingliż minn Irene Mangion u ppubblikat minn Horizons (Malta) u Word and Deed Publishers (il-Kanada), bl-għajnuna finanzjarja tal-Kunsill Malti tal-Ktieb. Ħames kotba tiegħu ġew short listed għall-Premju Nazzjonali tal-Ktieb Malti. Portelli spiss jiġi mistieden biex jaqra f’serati letterarji kemm f’Malta kif ukoll f’Toronto. Il-poeżiji tiegħu nqalbu għall-Ingliż, il-Franċiż, il-Grieg, l-Għarbi, il-Farsi, ir-Rumen, il-Pollakk, il-Korean u ċ-Ċiniż.

 

Kummenti dwar Dar-Riħ Malizzjuż

 

Il-poeżija ta’ John P. Portelli hija poeżija lirika, maqlugħa – mhux mingħajr tbatija – minn ġewwieni profond li fih tistaħba nostalġija li f’waqt hija ħarba u f’ieħor kundanna, imma f’kull waqt fiha sens li t-tifsila ta’ kwalunkwe ġejjieni hija msensla fuq il-mit ta’ mgħoddi li ħarab u li mill-prisma tal-lum jidher bogħod millenarju, anki jekk dejjem persistenti. Fil-poeżija ta’ Portelli, in-nostalġija tkellimna permezz tas-sensi, u waqt li qed naqraw, naraw, inxommu, nisimgħu, intiegħmu, kważi saħansitra mmissu b’idejna din id-dinja nostalġika, trejjaħ is-sajf, il-baħar, qalb l-għelieqi mperrċin fuq l-irdumijiet.

 

Aleks Farrugia

 

Il-poeżija ta’ John P. Portelli taqbad l-esperjenza temporanjament konkreta tal-kampanja ta’ art twelidu u tar-raħal fejn trabba, irriżaltati mid-diqa ta’ qalb f’ruħ eżiljata minnha bil-bogħod u bil-mogħdija ineżorabbli taż-żmien. Il-passat u l-ħarba taż-żmien f’Malta li qed tinbidel b’għaġġla, filwaqt li hu mġiegħel iħallihom warajh, iqanqlu fih traċċi ta’ delikatezza intensa. Huwa attent għal dettalji żgħar ħafna fl-habitat naturali ta’ Malta, sal-iżgħar fjuri u bebbux, għalkemm huma l-burdati infiniti tal-baħar u tar-riħ li l-aħjar jimmarkaw dawk tiegħu. Madankollu, din tiegħu mhijiex poeżija ta’ deskrizzjoni imma waħda li twaħħad l-interrelazzjonijiet kważi tanġibbli tiegħu mal-ambjent tiegħu u ma’ niesu, f’xi waqtiet liriċi, f’waqtiet oħrajn muġugħa. L-użu raffinat tal-ilsien Malti juri sensittività li qarrej attent ma jistax ma jħossux imqanqal minnu.

 

Maria Grech Ganado

 

Kumment ta’ John Baldacchino

 

Il-ġmiel u r-rikorrenza f’forom ta’ imwiet żgħar huwa l-binarju indirett li jsostni l-poetika ta’ John Buttigieg. Kif iwegħedna hu stess, Jifridna biss is-skiet hija “l-aħħar fażi poetika” tiegħu, għalkemm hawn, it-tmiem huwa wieħed ta’ tqala poetika li tħabbar wild fil-ġejjieni immedjat tal-lum ta’ kuljum. Mhux biss f’sens ta’ fidi, imma wkoll f’dik li hija forma poetika, Buttigieg jagħżel dak li bih l-univers jiċċekken bl-istess sens kenotiku li bih ħafna jixxenqu għall-maħfra u r-redenzjoni.

 

Jekk f’din il-fidwa se nħabbru xi forma ta’ għajbien, dan jinstab fil-preżenza li f’kull poeżija tipprova ssib kenn. Dan il-kenn jieħu forma ta’ f’tiftix li jixbah lil dawk iż-żjarat li fil-ħajja ta’ kuljum ma jidhrux siewja daqs kemm huwa l-għarfien tal-ambigwità li tagħmilhom. Għalkemm dan kollu jinstema’ pjuttost astratt, fil-poetika ta’ Buttigieg insibu materjalità tanġibbli u prattika hekk kif miegħu aħna lkoll ngħixu ħajjitna jum b’jum. F’kull poeżija hemm sens familjari, u allura ġenerożità li biha il-poeta jistedinna nifhmu l-għemejjel tagħna bħala bnedmin.

 

Huwa f’dan is-sens ta’ għemejjel (poetiċi imma wkoll komuni) li r-rikorrenza tmur lil hinn minn xi espressjoni ta’ poter jew volontà, imma fejn, f’sens estetiku—f’narrativa ta’ ġmiel – l-arti poetika ttarrafna b’dak li dejjem se jiġi “wara.” Dan l-ordni poetiku jindika wkoll kif l-esperjenza ta’ kuljum nagħrfuha f’kulma nagħmlu u f’dak li għad irridu nagħmlu (anke jekk ħafna drabi ma nafux x’se jkun). Ma’ Buttigieg mhux qed inżuru dinjiet straordinarji jew diffiċli. Anzi, qed ngħixu ħajjiet li huwa jislet mill-istess imwiet żgħar ta’ kuljum, fejn kull waħda u wieħed minna nfittxu sens dejjiemi ta’ ġmiel u allura ta’ dak li b’mod divers inqisu b’tajjeb u veru.

 

John Baldacchino. Professur fl-Università ta’ Wisconsin-Madison u awtur ta’ Sejjieħ il-Ħsieb: Limitu u Ħelsien (2020).

Realtà u Fantasija għal-Lum

Charles Briffa

(Ġorġ Peresso, l-aħħar Warda, Horizons, Malta, 2021)

 

Ġorġ Peresso, f’l-aħħar Warda (li huwa xogħol klassiku ta’ żmienna), jittratta r-realtà, u biex jiddilja mar-realtà jħaddem il-fantasija magħġuna mal-filosofija, is-simboliżmu, u r-reliġjon.

 

Ir-realtà

Ir-realtà f’dan ir-rumanz narawha f’dehriet bħal ta’ raġel kasbari li jipprova jirrejpja tfajla għax sabiħa (dehra li għandha ħafna mill-ħrafa ta’ Little Red Riding Hood) u bħal ta’ bulldozer imżarġna li tikklirja ġmiel wied. U narawha wkoll (ir-realtà) żgur f’temi bħas-sens ta’ ġustizzja, is-sens ta’ ħajja u mewt, il-valur tal-lingwa, il-valur tas-skiet – temi li jissieħbu u jitwaħħdu ma’ dawk viżjonarji li jfittxu fl-astratt u fil-fantastiku dak li jista’ jmur ’l hemm minn dak li hu normali jew tas-soltu; temi li jaslu sax-xfar tal-mistiku għax f’dan it-twaħħid jitqanqal it-tħassib li jressaq f’ġustapożizzjoni (fost oħrajn) il-fidi mad-dubju u d-dehen artistiku mal-kilba għall-flus.

 

Hawnhekk Peresso joqrob ħafna lejn Herman Hesse (1877-1962) li kien affettwat bil-bosta bil-mistiċiżmu tal-filosofija tal-Lvant. Huwa twaħħid li jagħraf li l-ġmiel huwa xejra ewlenija tal-verità – tema li tissieħeb mal-poeżija Ode on a Grecian Urn ta’ John Keats (1795-1821: “beauty is truth, truth beauty”). F’Peresso l-ġmiel tan-natura huwa verità spiritwali; anki l-ħajt tas-sejjieħ għandu jkun irrispettat għax għandu “ġebel li kennen ġnien, is-siġar, u l-fjuri” u ma jixraqlux ikun “imżeblaħ”.

 

Dan kollu huwa parti mir-realtà ta’ moħħ Peresso u huwa l-qofol ta’ ruħ in-narrattiva f’dan ix-xogħol.

 

Il-fantasija

Fil-kreattività tiegħu, Peresso jieħu mid-dinja klassika r-rabta tal-fantasija mad-divin. U l-poeżija invażiva tiegħu tagħti leħħiet lejn il-preżent li ma nafuhx (jew, jekk trid, lejn xi futur tal-qrib). Jagħtina fantasija moderna biex jistgħalla l-għarfien tar-realtà ta’ żmienna; fi kliem ieħor, sabiex jagħti varjetà ta’ perspettivi ġodda tad-dinja tagħna. Din il-fantasija turina l-attitudnijiet kif jistgħu jinbidlu u li moħħna jista’ jaffordja għarfien fix-xejriet simboliċi tal-ħsieb li ninqdew bihom bħala filter biex nipproċessaw il-perċezzjonijiet tagħna.

 

Is-saħħa tar-rumanz titqawwa bil-ħrejjef. Peresso jinqeda bl-elementi tal-ħrafa ta’ Little Red Riding Hood – imma jsemmi ħrejjef u leġġendi oħra bħall-istejjer ta’ Snow White u s-seba’ nani, tal-funtana taż-żgħożija, il-ġrajja tal-lupu mqareb f’Gubbio immansat minn San Franġisk ta’ Assisi, u dik ta’ Simurg.

 

Jekk niffokaw fuq Carmen li kienet tħobb tilbes l-aħmar (bħal Little Red Riding Hood), nistgħu nispekulaw psikoanalitikament u ngħidu li t-tfajla kienet fil-pubertà tagħha: l-aħmar li kienet tħobb tilbes jista’ jissimbolizza l-period tat-tfajliet u l-bidu tas-sesswalità tagħha. Insibu karattri komplementari bħan-nanna, l-omm, u l-missier (kif insibu f’Little Red Riding Hood) li jissimbolizzaw l-aspetti differenti tal-ġenituri.

 

Meta r-raġel ħajjen u għawli (in-Nagħġu) jipprova jirrejpjaha lit-tfajla innoċenti liebsa l-aħmar, din titgħallem li mill-estremità tal-imħabba tista’ tgħaddi għall-imrar u qrusa definita. Imma din il-firda bejn it-tajjeb u l-ħażin taffettwa sew lil Carmen għax in-Nagħġu qatlilha s-sens ta’ mħabba għall-irġiel ħlief għal missierha. Kien Wolff (l-ismijiet hawnhekk jidħlu ironikament fil-ġrajja) li ġabilha lura l-fiduċja fl-irġiel; warajh kompla Yorgos. Carmen lil Wolff l-ewwel ratu bħala missierha, imbagħad ħaditu bħala maħbub. Donnu hemm ħjiel ta’ interpretazzjoni Oedipali fis-simboliżmu sesswali tar-rumanz jekk aħna nieħdu lil Wolff bħala s-sesswalità tal-missier: il-missier-wulf li jinġibed sesswalment lejn bintu jikseb ix-xewqa tiegħu li jħobbha sesswalment.

 

Kuntrasti

Din in-narrattiva taħdem b’mod effettiv f’dawk l-aspetti ta’ kuntrarju u ta’ kuntrast. Ngħidu aħna, l-isem “Wied Ilpup” għall-bidu jagħti impressjoni ta’ biża’ u twegħir, però mbagħad insibu l-maqlub għax fih hemm il-ġnien tar-razzett bil-ward sabiħ u l-kenn tal-imħabba. Mill-banda l-oħra, “Nagħġu” (bis-suffiss tal-laqmijiet) jagħtina l-impressjoni ta’ xi ħadd ġwejjed u kwiet, imma malajr nintebħu li dan il-karattru huwa lupu liebes ta’ nagħġa (Mt.7:15); jiġifieri, jilgħab parti li hija l-maqlub tal-karattru veru tiegħu u min imiss miegħu jkun qed jilgħabha – huwa bniedem falz; taħt il-ġilda ta’ nagħġa hemm moħħ ħajjen u fejjieti ta’ lupu. Anki fid-diskors bejn il-karattri hemm il-kuntrast: il-maniġer ġenerali ta’ ħu Carmen jitkellem fuq “ftehim kummerċjali u legali” li għaliha huwa “tradiment”.

 

Fil-kuntest sħiħ tan-narrattiva, l-għemil tan-Nagħġu li jipprova jirrejpja lis-sbejħa jidħol f’ġustapożizzjoni mal-istupru tal-art li jġib is-setgħan bil-krejnijiet u l-gafef monstrużi; u jqegħedilna b’urġenza l-idea li “l-azzar, bħall-konkrit, m’għandux qalb. Kif għandhom il-fjuri” (p.169) – l-urġenza tinsab fit-tlaqqigħ ma’ xulxin tal-azzar bla qalb mal-fjuri bil-qalb.

 

Peresso jħobb idaħħal f’ġustapożizzjoni dehriet għat-tħassib tagħna: il-ħoss tal-mużika klassika jitlaqqa’ mal-istorbju tas-serrieq arroganti li jħanxar is-siġar; id-dedikazzjoni ta’ min jiżra’ fl-art biż-żegħil titlaqqa’ mal-arroganza ta’ min ikabbar il-konkrit fl-għelieqi u jbiddel “is-sbuħija fi qligħ” (p.235); il-krib tal-ħajt tas-sejjieħ jitlaqqa’ mal-konkrit, briks, u azzar tal-monstri bla gost. Ukoll, Peresso jqegħdilna ġmiel il-ġnien mogħni bil-fwieħa tal-imħabba mal-qerda qalila tal-monstri tal-konkrit. U malajr Wolff (li jħobb l-ambjent) jidħol f’kuntrast mas-sinjur tal-konsorzju (li jrid jeqred l-ambjent bil-konkrit).

 

Il-fantasija, f’dan ir-rumanz, hija tajba biex noqogħdu naħsbu biha – u turina kif l-awtur ħaseb fuq ħajtu. Ir-rumanz ta’ Peresso (maħdum ukoll bħala radjudramm fuq Campus FM) ma jippritkax imma jitħaddet mal-bniedem f’nisġa kumplessa kulturali. Iġorr qawwa psikoloġika vitali li taħkem l-immaġinazzjoni tal-qarrejja.

 

Peresso huwa awtur ta’ suġġeriment, ta’ sfumatura, ta’ intimazzjoni.

 

 

The Consolations of Displacement

Some thoughts on John P. Portelli’s Imkien Għall-Kenn (Horizons 2020)

 

John Baldacchino

 

Knowing John Portelli’s work well, I am never sure if he is actually a pilgrim, a lost wanderer, a bedouin, a converso or even a corsair. Maybe he is all of them, but surely the American on a deckchair who confesses to him: “you’re undoubtedly a Jew’ (int żgur lhudi, p. 61) was not that far off the mark, by the same token that he is taken for a Palestinian in Haifa. (p. 52)

 

A collection of fifty-one poems written in eleven different countries, Portelli’s Imkien Għall-Kenn offers no real comfort except that of nomadic displacement. Whether by imkien he means somewhere or nowhere is not clear; just as he goes all hermetic on his readers when he speaks of kenn which seems to imply some kind of shelter from the nomadic existence that he leads (as an academic, a migrant, a poet … ). Perhaps, we have to wait to ascertain whether this refuge of his could ever turn into a curious sort of haven. However, I would be more inclined to suggest that his choice is to move within the interstices of such states of mind without impressing any fixed abode on his readers.

 

As one is indulged by what Portelli has on offer for his readers, one cannot but dance to a rhythm that is as furtive and illegal as the zeibekiko (once the manges’ favourite dance, those bandits to whom modern Greeks still pay homage with the deep nostalgia and longing that bring to mind the mesmerising voice of the late Dimitris Mitropanos and before him the legendary Vassilis Tsitsanis). And like those who scoured the Mediterranean—from Odysseus to Aeneas, Erotokritos to St. Paul, and all manner of refugees seeking some meaning in life, Portelli invites us to travel through a region that implicitly defies the reverence by which we mistakenly worship the arts as if they warrant such piety.

 

Portelli’s pain is not only intended to reveal a paradoxical state of affairs. It is also meant to throw us off guard, as we read: “bejn hawn u hemm / baħar jaqsam / id-dar mirduma / bagalji minsija.” [hither and thither, a sea’s divide, a house buried, luggage forgotten, p. 112] If indeed such journeys are borne out of a restless sense of return, a homecoming; such a sense of homecoming does recur, but only because what is promised is an eternal anxiety caused by the same place we hopelessly yearn for – knowing very well that such a place does not exist.

 

Because hope is often dishonest, Portelli refuses to simply provoke his readers. Rather, he treats them to a bitter coffee in the sweet whereabouts of Palestine. (“jinżilli għasel dal-kafè morr / f’kull għodwa tal-palestina” [it tastes so good this bitter coffee, everyday in palestine, p. 62]); as if one could expect anything sweet from the history of a region marked by tragedy and hatred, by a flow of refugees, fleeing endless cycles of wars and tragedy (“das-serbut ta’ rifuġjati” [this line of refugees, p. 62]).

 

Reading Imkien Għall-Kenn one imagines a long itinerary, from North Africa to the Middle East, to the Balkans, round to Italy and Spain, and back to that origin, which once Pawlu Montebello fashioned on the navel of the Great Mother Inanna, l-Omm il-Kbira, whose womb was carved out of limestone in Ħal Saflieni. But then, just as you thought that Portelli would be, as it were, of this land and this land only, off he goes to Quebec City, only to be shaken by a shooting, with six dead and two men arrested: “allahhu l-karim/fejn hi l-ħniena/tal-insara?” [God is generous, where is Christian mercy? p. 98]

 

Yet it is wrong to peg Portelli’s work on the errant ways by which his beautiful poetry takes us around those places and waters that bring us so much sense of belonging. I’d rather close this brief reflection by drawing the reader’s attention to the aesthetic of John Portelli’s work.

 

John’s poetics come in a regular flow, and yet there is a gradual unfolding of aesthetic considerations which he accrues through all his books of poetry. I find this inherent in how he plays with Maltese without being nebulous or impenetrable. Portelli has a way of using words that we all use in common parlance, but which come in combinations that betray something other than what we think they say, though without being unnecessarily mysterious. Portelli’s work is not hidden even when I do sense a hermetic character that I would attribute to formal decisions.

 

Portelli’s poetic form is invested in surprising elements by which he depicts a simple situation in miniature form through wit, sometimes with humour, but always moved by an acute sense of probing and curiosity. Beauty is worn on this poet’s sleeve, and this is where I would not hesitate to call Portelli’s work as being characterized by an honest kind of beauty by which readers are immediately taken. Yet this honesty is never benign—just as the comely waters of the Mediterranean always have a way of being surprisingly forbidding.

 

John Baldacchino is a Professor of Art & Education at the University of Wisconsin-Madison, USA.