Dak li Tiżra’, Taħsad

Awtriċi:  THERESE VELLA

Pubblikatur:  HORIZONS

 

Dan ir-rumanz sibtu interessanti ħafna minħabba li huwa ambjentat fil-futur, fejn il-passat tiegħu huwa ż-żmien li ngħixu fih aħna llum. Rakkont intriganti ta’ tifla ddisturbata mill-mewt ħesrem ta’ missierha, u t-trobbija li rċeviet wara mingħand ommha. Trobbija li ma tantx ħalliet relazzjoni tajba bejn l-omm u l-bint.

Biss meta ssir tfajla, din xorta waħda tibqa’ tiġri wara l-passat. Xtaqet li ssir taf min kien għamel tant ħsara lill-familja tagħha.  Riedet tiskopri min kien verament dak li kisser il-karriera ta’ missierha biex saħansitra, spiċċa biex anki bagħtu fil-qabar.

Barra minn hekk, dan ir-rumanz huwa kkaratterizzat minn diversi intriċċi ta’ relazzjonijiet ta’ mħabba. Stejjer intriganti li jistgħu jkunu sinċiera, filwaqt li oħrajn joħolqu dubju ta’ kemm fil-verità huma ġenwini … bil-konsegwenzi kollha li jġibu magħhom.

Għalhekk, din it-tfajla tidħol b’ruħha u b’ġisimha biex tinvestiga dak li kienu għaddew minnu ommha u missierha fi tfulitha. Għaliex ma baqgħux jaqblu? Għaliex nibtu bosta diffikultajiet? Għaliex bejniethom kienet issaltan ċerta bruda? Għaliex kienet tismagħhom jitlewmu daqshekk spiss? U t-tabib, li kien ħabib mal-omm minn tfulithom, x’sehem kellu f’din ir-relazzjoni?

Tgħid dan kollu kien il-kaġun ta’ azzjonijiet intenzjonati minn ħaddieħor biex ifixkel lilhom u r-relazzjoni ta’ bejniethom? Kienu qegħdin ibatu l-konsegwenzi li għabbiethom bihom is-soċjetà? Jew kienu baqgħu jsofru l-ingann ta’ min, għall-iskopijiet tiegħu, ried jgħaddihom minn bosta diffikultajiet li fl-aħħar mill-aħħar, spiċċaw biex herrewhom?

Għax bħalma jaf kulħadd, fid-dinja ma jeżisti l-ebda limitu għall-għira, ir-rgħiba, l-egoiżmu, l-arroganza u l-korruzzjoni li kienu minn dejjem, u li f’qalb il-bniedem mhuma se jmutu qatt!

Madanakollu, wara ħafna intriċċi, diżappunti u anki sorpriżi, l-investigazzjonijiet iwasslu lil din it-tfajla biex fl-aħħar mill-aħħar, tiskopri min kien tassew il-ħtija tat-turbolenzi li dejjem inqalgħu fil-familja tagħha. Biss, meta tasal biex tagħmel ġustizzja ma’ dawn il-persuni, tinduna li d-destin ried mod ieħor.

Ta’ min jinnota li dan ir-rumanz kapaċi jwassal messaġġ importanti ħafna. L-azzjonijiet ħżiena li jġiegħlu persuna oħra ssofri ma jirriflettux biss fuq min iġarrabhom. Imma, jistgħu jħallu wkoll konsegwenzi koroh ferm fuq xi wħud mill-qraba ta’ min ikun għadda minnhom – u sorprendentament – fuq il-qraba ta’ min ikun wettaq l-azzjonijiet il-ħżiena stess. Qraba innoċenti li indirettament, u wisq iżjed intortament, huma wkoll jispiċċaw biex ibatu bosta konsegwenzi materjali, kif ukoll danni morali u psikoloġiċi.

Però, l-aktar ħaġa kurjuża li laqtitni f’dan ir-rumanz kienet il-mod ta’ kif din it-tfajla, minkejja li missierha kien ilu żmien twil mejjet, xorta waħda baqgħet toħlom bih u dejjem tħossu qrib tagħha. Saħansitra li xi drabi qiegħed ukoll hemmhekk, maġenbha. Tgħid ried jgħidilha xi ħaġa? Xtaq jgħaddilha xi messaġġ? Ried juriha kemm kien għadu jħobbha? Jew forsi biex iħeġġiġha tkompli tindaga ħalli tiskopri xi misteru ġdid ieħor dwar familtha …?

Huma interessanti wkoll il-kummenti u l-osservazzjonijiet li għamel il-Professur Charles Briffa dwar dan ir-rakkont, fejn analizza bosta aspetti u xtarr bir-reqqa l-karatteristiċi differenti li joħorġu mill-istorja intriganti ta’ dan ir-rumanz.

Wara r-rumanz FRASCATI, dan huwa t-tieni ktieb ta’ Therese Vella. Awtriċi li għandha pinna ħelwa, mexxejja, u li kapaċi toħloq rakkont li jżommok sal-aħħar paġna – kemm jekk inhu msejjes fuq ġrajja ta’ mħabba, u anki dwar il-valuri tal-ħajja. Rumanz b’tema interessanti, lingwaġġ mexxej u kapitli qosra. Għalhekk meta qrajt DAK LI TIŻRA’, TAĦSAD indunajt kemm il-versatilità tispikka sew fl-ideat kurjużi, attraenti, interessanti u fertili bil-bosta ta’ din l-awtriċi.

Dan ir-rumanz ġdid issibu tixtruh minn www.horizons.com.mt ,  horizons malta / outlook coop , minn Agenda Bookshops , u mill-ħwienet ewlenin tal-kotba.

Nawguralkom qari bil-Malti mill-isbaħ J

Michael Cini

/by

Delving into the world of young Maltese writers

Exploring their fears, ambitions and jealousies

 

John P. Portelli interviews the author, DAVID SAMUEL HUDSON to delve into his debut novel, ‘M’

 

David Samuel Hudson’s debut novel M (Malta: Horizons, 2024) offers a pleasant and swift read. Written in excellent and flowing English, each chapter ends with an event or commentary that makes the reader move on to the next chapter with interest and engagement. Narrated in the first person of Damian Theuma, the main character, the novel presents us with the intrigues of a writing group originally formed to support each other by providing commentaries on each other’s writing drafts. The meetings lead to a series of mischievous or vicious moves by two of the young ambitious writers, a love affair between two of the members of the group, a betrayal, and a case of plagiarism attributed to the wrong person. M also provides a refined kind of criticism (spiced up occasionally with satire) particularly about the present way of life in Malta. The letter “M” could reasonably stand for Malta, malicious, meetings, morbid or marelli. But the most suited word is mediocrity, which emerges as the major theme of the book, and in my view, rightfully so. Hudson’s style gave me a sense of calmness that positively sucked me in and made me want to know more and more.

 

I extend my congratulations on your debut novel, which I would describe as a minimalist narrative with critical-realist elements. Would you agree with this characterisation?

I set out to write a spare novel about young artists in Malta. Given that the story is told from the perspective of an aspiring writer who has a high opinion of himself, I could have opted for a florid style that belongs to an inexperienced writer. In other words, I could have opted for a more metafictional approach. But by the end, Damian learns his lesson – he cannot pen the best novel ever written about Malta; he comes to this freeing conclusion – so M is not his attempt at writing this imagined masterpiece. It therefore reads like a very plain documentation of an episode in his young life in which he falls in love, learns to hate his country, learns to love it again, mends a fraught relationship with his father, and so on. The novel is about these things rather than novel-writing; although that’s the conceit or leitmotif that keeps cropping up throughout. I would agree that it’s a minimalist novel and one that tries to be as real and as raw as possible. It’s this rawness that makes Damian a redeemable character, I think.

 

Another significant aspect of your novel involves critiques, including elements of satire, regarding the current lifestyle in Malta. What prompted this?

I think that in Damian’s mind, it’s not satire at all. He can be dramatic, sure, but in his young mind, Malta is as bad as he makes it sound. This keeps changing throughout the novel and I hope that it doesn’t come off as monophonic. At one point, Damian meets a celebrity author and this is perhaps the most satirical or caricaturised aspect of the novel. This celebrity author is a type: a dilettante, in love with himself, ultimately mediocre. Damian depicts him according to his own perception. If it comes across as satirical and exaggerated, it’s because it is; the celebrity author is satirising himself. I myself have encountered bewildering behaviour from the artistic circles in Malta and I would have missed a massive opportunity had I not touched upon this in a novel about Maltese writers.

 

Speaking of Maltese writers, since my youth I have always been amazed with writers’ cliques in Malta, and how exclusive they can be. Moreover, many are also unable to accept any form of criticism at all. Regarding criticism, some might critique your novel for its focus solely on a specific segment of Maltese society, potentially giving the impression that it represents the entire populace. What are your thoughts on this?

In general, I’d rather be criticised for what I got wrong in what I wrote rather than the aspects I didn’t explore. M is written from the perspective of a young and inexperienced student. He thinks he’s better than everyone but, like most people, he’s wearing blinders. He has a very narrow view of the world and, to top it all off, he’s self-centred. In his defence, he has no obligation to write a panoramic novel about Malta though perhaps that’s the initial intention. The fact that M does not turn out to be the masterpiece he thought he was capable of writing or the novel that best represents Maltese life, his admitted failure, shows that he himself is condemning his initial arrogance. Perhaps that’s why the novel is called M and not Malta: he has only managed to capture one aspect of Maltese life. That being said, if any local writers are ruffled or inflamed over criticism, then they are in the wrong business. Writers should live and breathe feedback; their job is to best express the obvious and the not-so-obvious, the seediness and the realities of life. All writing should hope to engender some form of debate or reaction.

 

I appreciate your frankness. Did you have a specific goal in mind when you wrote the novel? If so, could you elaborate?

I set out to write a novel about young Maltese writers and their fears, ambitions and jealousies. I knew from the get-go that, like Damian, I wasn’t capable of writing the best novel ever written about Malta because I, too, am inexperienced, I too have so much as yet to explore, and I’d like to think I’m more humble than my character. So what I wanted to depict was a young writer coming of age by realising he doesn’t yet have what it takes to write his country adequately.

 

And I think you indeed have very realistically characterised the psychological state of Damian. An aim and a moral are not necessarily identical. While you may disagree, I hold the belief that literature shouldn’t necessarily be crafted with a moral in mind, as its primary purpose shouldn’t be didactic. What is your view?

People, for better or for worse, are moral creatures and while they may not explicitly aspire to write a didactic novel, their moral compass or fibre comes through in the writing. Even Lewis Carroll’s Alice in Wonderland, which is perhaps a famous example of a genre of writing straying from the didactic tradition, inspired a generation of children to “be themselves”. Whether a novel intends to have a moral lesson or not, a reader will inevitably want to find one. I agree though – literature should not set out to be didactic. I don’t think I had some kind of moral quandary I wanted to answer with M.

 

The novel deals also with the issue of whether or not budding authors ought to write in Maltese or English. For me, this is not an issue as long as they feel comfortable writing in the language of their choice. For political reasons, I have opted to write literary works in Maltese and academic work in English. I know that your mastery of Maltese is excellent. So, why do you prefer to write in English? Do you think that writing in English reproduces the many colonial elements in Maltese society?

The answer to that question is quite simple: I feel more comfortable writing in English. When I was young, I read both Maltese and English literature and I found that I could run out of Maltese stories fairly quickly but the number of English books felt infinite. I turned to English stories and read voraciously. What inspires me the most is English writing so it makes sense to me that I write in that language. I don’t feel that I am betraying my home country if I write in English though the question of language choice comes with a lot of political baggage and references to our colonial history. I think there is enough historical distance now to feel that my choice has no political point to make. It’s simply a personal decision.

 

Your novel is written in impeccable English, and I truly congratulate you on this. However, in the dialogue you include phrases or terms in Maltese which again, a certain middle-class group of Maltese (traditionally characterised as tal-pepe) use. Do you do this to satirise this group? Or is it an attempt to be realistic? I personally found this style overused, although I can see an argument for its use

I agree that the style is overused. Perhaps the right word here is exasperating. And unnecessary maybe? However, I don’t think a local work of fiction, in either language, has ever answered this question: does it make sense for a Maltese writer to write a novel in English while avoiding very Maltese phrases, especially in the dialogue? In my mind, it had to be addressed. Maltese people today, more often than not, speak a mixture of Maltese and English and this is a real aspect of Maltese society that I wanted to capture in M.

 

And I believe you have captured it well. One of the qualities that I truly appreciated in your writing is that with succinctness you managed to create unique and very well-developed characters. May you comment on the process of character development?

I love listening to people. Everyone comes with a personal history. Each person has his or her own affectations, cadences of speech, mannerisms, styles. I observe these minutiae and idiosyncrasies in earnestness. I devour details and fall in love with people’s quirks and peculiarities in a very unguarded way. What happens is that, almost without fail, I empathise to a degree where I start mirroring these people. To accommodate them perhaps? Looking at and listening to people and attempting to understand their story is how I stumble upon characters. I’m not saying that my characters are real people but their idiosyncrasies are what I’ve observed in others. Rupert is the more real of my characters and it’s no surprise that readers have responded so well to him.

 

Another laudable characteristic of your work is that each chapter ended in a way that kept me engaged and wanting to know more and more. Although I consider myself to be a slow reader, I managed to read your novel in a very short time. Yet, I expected the conclusion to be more dramatic or more extraordinary. This is a matter of subjective preference. Any insights on these aspects?

I feel that a novel that ends with a question cannot end with a bang. Damian looks out to the sea and finds that there are more possibilities available to him than he previously thought. The ending of M is not a conclusion but a beginning for him. Coming-of-age tales rarely end explosively or even decisively. The character is on the cusp of learning about learning, that he has far to go. A character only learns the method of experiencing the world and not the world itself. Hopefully, it’s communicated that Damian has learned to slip out of the arrogance that he previously shielded himself with and that he’s no better than most young artists his age. This is all he learns and it doesn’t take much for him to come to this conclusion because he’s young – every experience to him is absorbable and life-changing. Again, the title perhaps is a reflection of this conclusion. M is not a conclusive or incontrovertible novel.

 

I appreciate your clarification. Before we bring this conversation to some conclusion, I have to note that I truly appreciated your characterisation of the culture of mediocrity which has plagued our country since I can recall. And you manage to depict it in a variety of contexts including the university. In this regard, I find your novel to be very current and deserves to be read and further analysed

Thank you. The celebration of mediocrity is ultimately a product of a political and societal crisis. We often think that the reasons for mediocrity are because of our size and because we can’t do better. I think this couldn’t be further from the truth and not just because there are multiple case studies of nations similar to our own who have transcended this but also because Malta has had its fair share of excellence peeking out of the wings from time to time. To have a select few writers controlling the Maltese literary canon simply because of nepotism, connections, friendships and so on is a crime and a massive disservice to the readers who clamour for a brand new and top-quality narrative. These select few writers even have the gall to blame potential readers for not reading. I often contend that the best Maltese writings are in bedrooms (as yet unpublished) and not on bookshelves. The literary industry will never get the funds it requires if its representatives are simply not good enough. So what we need is more: more opportunities for marginalised voices, more publications that champion quality, bold projects that encourage diversity. Courage is often hard to come across. I am proud of embarking on some exciting new projects to create more opportunities for lesser known writers. Some other publications are doing the same. Hopefully, things are changing.

/by

Vojta l-Bajja/Barren is the Bay

Poeżiji – poems John P. Portelli

Traduzzjoni John Baldacchino

Pubblikazzjoni Horizons

 

Tarċisju Zarb

B’xi mod jew ieħor aħna rridu niddefinixxu lilna nfusna. Il-ħajja hija mixja lej’ l-awtodefinizzjoni…awtodefinizzjoni li ma tieqaf qatt. Kull mument, ħin u waqt. Kull sekonda li aħna npassu fiha, jew saħansitra nieqfu fiha, trid b’xi mod jew ieħor tgħidilna aħna min aħna.

Jgħinna f’dan l-ippajsaġġjar hemm l-immaġni. Hemm dawk ir-ritratti fiżiċi, daqskemm newrunali li jridu jgħidulna aħna min aħna, u fej’ aħna, f’dal-ispazju intimu personali, emozzjonali tal-jienija u l-ieħorija.  U daw’ l-immaġnijiet għandhom ħabta kif jinbnew waħda minn oħra hekk kif jintħietu sintattikament ma’ xulxin u jiskattaw ġo moħħna, u ġo moħħ min jiltaqa’ magħhom, xi tip jew ieħor ta’ viżjoni, qagħda ta’ ruħ jew stat mentali.

U dan hu li jiġri f’daw’ l-iskatti-lampi ta’ Portelli. Skatti-sintetiċi, li jitkellmu jgħajtu, jew aħjar ipinġu jgħajtu, permezz ta’ immaġnijiet li jiskattaw waħda minn oħra, b’tali mod u manjiera li mhux biss jgħinu lilu bħala l-persona, imma lill-personae kollha li jiġu f’kuntatt jew taħt l-ombra, id-dell, id-dawl ta’ daw’ l-iskatti.

Għax il-poetiċità ta’ Portelli, hija ta’ bniedem li għaddej perennement, b’insistenza, saħħa u ħila, jiskatta ritratt-f’ritratt daw’ il-qagħdiet mentali tiegħu. Qagħdiet mentali li jiksbu d-dawl sewwa sew mill-immaġnijiet li bihom jibnihom, isawwarhom u jippreżentahom fuq il-karta.

Għax din ta’ Portelli, mhijiex id-dehwa ta’ darba, jew l-iskatt ta’ darba, imma hija endemiċità fil-personalità tiegħu, endemiċità li tagħtih ruħ, spirtu u qawwa, anke meta l-immaġni tinħass u tidher waħda ta’ diqa, qtigħ il-qalb, jew nuqqas ta’ ‘voglia’, li forsi wieħed jipproċedi.

Kull linja/i/vers/versi ta’ Portelli b’dan il-mod meħudin flimkien jistgħu jintqiesu bħala vjaġġ li qiegħed il-ħin kollu jippreżentalna xi tip ta’ sensazzjoni, emozzjoni, qagħda ta’ ruħ, li magħha, aħna…aħna min aħna…xi darba, b’xi mod jew ieħor se nsibu ruħna ġo fiha.

U dan jidher sew minn dawn il-versi li jiena ġibt fis-sħuħija tagħhom, kemm fil-forma Maltija, li hija l-oriġinali, kif ukoll fil-forma Ingliża.

Hawnhekk ta’ min jgħid li ż-żewġ forom, għalkemm huma ‘traduzzjoni’ ta’ xulxin mhumiex l-istess. Kull kelma għandha l-istorja tagħha, u għaldaqstant, kull kelma, l-istess bħal kull sintagma għandha l-awra tagħha. U għaldaqstant, hawnhekk nistgħu ngħidu li għandna żewġ kotba, fi ktieb wieħed. Wieħed bil-lingwa tal-għerq, u l-oħra bil-lingwa taz-zokk morfemiku. Waħda bil-lingwa ta’ gżira inżulari, u l-oħra ta’ lingwa globalizzata. U għaldaqstant l-effett fuq il-qarrej, għallinqas fuqi huwa differenti.

Hawnhekk jiena tkellimt b’mod speċjali fuq il-poeżiji bil-Malti. Il-forma Ingliża, min-naħa l-oħra fiha l-preġji tagħha, l-idjosinkratiċità tagħha, anke jekk fiha hemm l-istess pajsaġġi intimistiċi ta’ dik Maltija. Għaldaqstant, daw’ iż-żewġ naħiet tal-esperjenzjalità poetika tal-poeżija ta’ Portelli, fl-idea tiegħi, hija waħda unika, u ngħid għalija, inħobb naqra ħafna poeżiji b’żewġ lingwi tradotti, għax jagħtuni saħħa viżwali aktar. John Baldacchino min-naħa tiegħu rħiel din it-tranżitorjetà b’ħila. Il-kompożizzjoni ‘Maltija’ b’dan il-mod daħlet hija wkoll f’kompożizzjonalità ta’ skema-lingwistika oħra. Ta’ discourse-poetiku ieħor – discourse madankollu, li jgħin biex jitfa dawl b’saħħa fuq il-kompożizzjonalità Maltija, sewwa sew minħabba l-istess partikolarijiet lingwistiċi taż-żewġ skemi.

Dawn li ġejjin huma xi eżempji imaġistiċi tal-poeżiji ta’ John Peter Portelli, li jibdew sewwa sew, b’vers sulu…vers bil-puntini li jissuġġerixxi tkomplija:

bejn is-sensazzjoni tal-imħabba u..

between a feeling of love and…

 

Jidher li hemm xi ħaġa fl-imħabba ta’ din il-vuċi poetika, li mhux lakemm tiġi definita, anke jekk hemm sens ta’ inkejja, kif jissuġġerixxi t-tħaxwix tal-baħar, u aktar u aktar dik l-imħabba ‘stampata fuq ramel aħmar’. Id-definizzjoni, hawnhekk iddum ma toħroġ. Is-sensazzjoni…il-ħass…madankollu qiegħed hemm, kif jidher mill-istess linji:

vojta l-bajja, anke minn tħaxwix inkejjuż tal-baħar

jistenniekom kif stenna dejjem –

imħabbtu stampata fuq ramel aħmar

 

barren is the bay, too from the rustle of a teasing sea

awaiting you, as always –

its love etched on flushed sand

 

U minn bajja deżolata, li bħal qisha trid titkellem għal qagħda ta’ ruħ, ngħaddu għal ‘esseri’ għasfuri jimmolla minn naħa għal oħra, taħt it-toqol ta’ destin li jħossu li fnieh. Xi tfisser? X’tista’ tkun ix-xibka tal-passjoni li qiegħda tqattar fuq iż-żewġ naħiet tal-passiġġiera? Hemmm xi tip ta’ ambivalenza, li mhux qiegħda tħalli lill-vuċi għasfurija, metaforikament ittrasformata, tħossha daqshekk inkwieta?

għasfur jimmolla minn lasta  għal oħra

mad-destin li fnieh;

ix-xibka tal-passjoni tqattar fuq żewġ naħat

 

a bird bouncing from perch to perch

with a fate that overcame him;

the passion’s net dripping on both sides

 

U din il-qagħda ambivalenti bħal qisu jittieħed minnha l-‘werżieq’, maqbud bħal f’morsa bejn ferħ u biki bla rażan u bla wqif. U għal darb’oħra, il-vuċi poetika tistaqsi, għalfej’ dil-qagħda ta’ ruħ? Għalfej’ dil-oxxillazzjoni.

il-werżieq, ċuqlajta ferħ bla waqfien

inti moħbija, titbekka telfet imħabbtek

taħt l-arżnu mwarrba

u għada, forsi ċara bħall-ilma ta’ xmara billejl

 

the cricket, a rattle of joy without end

hidden, you weep for your love’s loss

beneath a forlorn love’s loss

and tomorrow, perhaps as clear as a rivers water by night

 

Hemm ċans, għallinqas hekk qiegħda tissuġġerixxi din il-qagħda ta’ ruħ ta’ bħalissa, li għad jiġi jum li fih għad jisbaħ jum li fih, għandna nifhmu l-poeta, jarak, għandna nifhmu lill-anima tiegħu, jaraha ‘tiżżeffen ma’ qamar ġdid’, għandna nifhmu, twelid ġdid. Hemm iċ-ċans li din hija possibiltà, għax ix-xi darba, tissuġġerixxi minnha nnifisha, jekk xej’ xi tip jew ieħor ta’ eżistenzjalità.

xi darba hawn jisbaħ

u minn bejn is-sħab nilmaħ lil wiċċek

jiżżeffen mal-qamar ġdid

 

one day, dawn will come

and among the clouds I’ll spot your face

dancing with a new moon

 

Hemm iċ-ċans li jista’ jiġri, li darba waħda aħna nerġgħu mmorru lura fl-imkien li jkun sawwarna, li b’xi mod jew ieħor nagħrfu aħna min aħna, u għaldaqstant ngħaddu xi tip ta’ riflessjoni, li fiha, aħna nindunaw wisq aktar x’residwi jkun għad fadal fina, milli qatt inkunu bsarna:

il-gallarija ta’ tfuliti, ippużata fir-raħal

li rabbieni u xekkilni

tistenna li hawn u issa jintesa kollox

 

my childhood’s balcony, poised in the village

that nurtured and schackled me

awaiting to forget the here and now

 

Imbagħad jiġu waqtiet ukoll, li fihom aħna ma nkunux nistgħu nifhmu eżatt x’jiġifieri dan il-fenomenu li ngħidulu ħajja, u għaldaqstant indoqqu xi tip ta’ nota eżistenzjali jew eżistenzjalista, li s-sistema tagħna tkun wasslitna għaliha. Il-metafora hemm iċ-ċans li tgħin f’dan ir-rigward.

il-ħajja funtana stunata

tħobbha biss għax m’għandekx għażla

ta’ xejn, din l-għanja tal-imwiet

 

such a jarring fountain is life

with no choice left, love it you ought

useless, is this song of death

 

U ma jonqosx li l-lirika poetika, twassalna…twassal lill-persona, biex jirrifletti dwar din l-istess ħajtu, b’mod speċjali fid-dawl tal-fatt, li din l-istess persona tgħix ħajjitha aktar tikteb, u għaldaqstant taħseb u tirrifletti milli xi ħaġa oħra. Il-ħajja b’dan il-mod issir riflessjonijiet imħażża…ikklikkjata f’xi tip ta’ spazju jew ieħor.

jien ngħix fl-ispazju bejn kliem maħrub

niskarta l-irmixk tal-eżistenza

tiżżeffen bla ħsieb

 

i live in the gaps of furtive words

skiving off the scraps of exisence

in heedless dance

 

U l-awtodefinizzjoni tal-persona, tal-poeta nnifsu, bħal qisha tinħass għaddejja tinkiteb u tinbena l-ħin kollu, hekk kif huwa jara lilu nnifsu bħala l-vjaġġatur perenn, li għandu ġo fih ukoll id-diq, li hemm iċ-ċans li nkanalizza ruħu fih f’saħħa. U din hi l-fakra.

għajnejja jiftakru kuljum l-ibħra li qsamt

u s-skiet ta’ ġo fija jħażżeż id-diq

fuq ir-ramel b’rixa ta’ merill

 

my eyes always remember the seas i’ve crossed

and the silence that within me the sadness drew

in the sand with a thrush’s feather

 

U bħal qisu f’dan it-tidwid kollu għaddej ħarkien fil-madwar, hemm biss ‘il-krib tas-siġar’, b’dak kollu li dan jista’ jissuġġerixxi, li bħal qisu jispira lil din il-vuċi ta’ dawn il-linji.

bl-arja friska tiġi u tmur

l-għasafar tal-bejt inaqqru dudu mejjet

fuq qabar ta’ poeta li qatt ma lissen kelma

jitpaxxa bil-krib tas-siġar;

dan biss jifhem, dan biss jispirah

 

with a breeze’s fresh bustling

the sparrows peck at a dead worm

on the grave of a poet who never spoke

gratified by the tree’s creaking;

this he gets, by this he is moved

 

Minn dan kollu naraw kif il-poeżija ta’ Portelli, kemm fil-verżjoni Maltija kif ukoll fil-verżjoni Ingliża jgħinuna naraw kif l-esperjenzjalità umana dejjem tikber, titberrah u tieħu dimensjonijiet varji, jekk xej’ b’dil-multipliċità lingwistika li nissieħbu fiha. Din hija poeżija ta’ kwintissenzjalità li tipprova fis-sintitetiċità tagħha tiżbrixxja xi ftit mit-turbulenza, il-ħsus, l-ideat u l-inkonxjożitajiet-konxji tal-esseri-bniedem. Kull linja trid tgħid storja. U kull storja tiskatta dawl fl-immaġni, anke meta l-vjaġġ jew il-waqfa tinħass kiebja. Sewda. Dieqja.

Ħajr John Peter Portelli. Ħajr John Baldacchino.

 

 

 

 

 

/by

Bejn il-Binarji (Malta: Horizons, Novembru 2022) ta’ John P. Portelli

Bejn il-Binarji (Malta: Horizons, Novembru 2022) ta’ John P. Portelli

Minn: Walid Nabhan

 

Lil John P. Portelli nsejt meta u fejn iltqajt miegħu. Abbli ltqajt miegħu permezz tat-tieni ġabra tal-poeżija tiegħu Taħt iċ-Ċirasa qabel iltqajt miegħu wiċċ imb wiċċ. Kien saħħarni bl-umiltà u s-sens ta’ umur tiegħu li ma jaqtgħu b’xejn. Imma l-aktar li saħħarni bil-ħażna lingwistika li għandu avolja ilu qrib nofs seklu jgħix barra x-xtut ta’ Malta. Ma nkun qed nikxef sigrieti xejn jekk nistqarr li bdejt naħfen b’idejja t-tnejn minn-nexxiegħa lingwistika tiegħu.

Wara ftit ħbiberija skoprejt li ninsab quddiem qama litterarja enormi li pajjiżu stess mhux japprezzah u abbli mhux se japprezzah qabel mewtu, kif jixraqlu intellettwali ta’ dan il-kobor.

Portelli ilu snin twal iħażżeż poeżija minn qiegħ ruħu ttormentata. Imma dan l-aħħar din ir-ruħ ittormentata donnha żbruffat bil-maġija qisu għandu urġenza trid toħroġ, bis-sewwa jew bid-dnewwa. Kliemu mirqum sew u jleqq aktar mill-ħaġar prezzjuż u l-pirli li joħorġu minn qiegħ il-baħar.

Bejn il-Binarji hija ġabra li tpoġġik quddiemek innifsek. Għax tneżżgħek mill-preżent u tieħdok għarwien quddiem il-passat tiegħek stess. Ta’ min jgħid li Portelli ġab miegħu stil ġdid fil-kitba tal-poeżija Maltija, kemm fid-dinamika u t-tema kif ukoll fil-mużika nterna u l-fluwidità kkaratterizzata b’dak li ngħidlu l-minimaliżmu sempliċi. Uħud mill-poeżiji tiegħu tista’ tmisshom b’dejk u xxommhom fil-pulmun u ssegwi l-għasafar li jpassu ta’ spiss f’din il-ġabra u f’ħafna xogħlijiet oħra minn tiegħu. Mhux se nieqfu ħdejn l-għasafar ta’ Portelli u s-simboliżmu li jistiednu magħhom f’kull poeżija għax dan jinħtieġlu psikoanaliżi metodoloġika u profonda li tmur lil hinn minn din itwettija umli tad-damma poetika ta’ Bejn il-Binarji. Anke it-titlu jinħtieġlu l-istess tip ta’ analiżi.

 

Taru kollha l-għasafar li kienu jgħammru bejn il-qafas ta’ ruħek issa ħawlija

bħal sqaq f’raħal jitniehed il-memorja ta’ tfulitek

tnixxi l-imħabba mielħa,

kuljum tilgħab mad-diqa li ddarras l-univers,

illum hawn u għada hemm,

titwieżen bejn il-binarji;

u inti tistenna li jerġa’ jħobbok

u tibqa’ hekk bħal qabel eżistejt.

 

Ix-xita t’għada tneżżgħek minn kull passjoni

u l-għasafar jitħajru jerġgħu lura

jaqbżu minn binarju

għal ieħor.

 

Il-poeta f’din il-ġabra jerġa’ lura għall-passat riċenti u l-memorji tat-tfulija u taż-żgħożija li jiġuh għal darb’oħra biex jiffurmaw lewn ta’ dwejjaq. Il-passat huwa mdejjaq, kif inhu l-preżent, biex joħroġ f’forma ta’ leħħa poetika ħelwa u stampi ta’ memorjili jinkorporaw l-istat psikoloġiku tal-poeta, minkejja l-lewn ta’ tama li l-poeta jilbes fit-test tiegħu.

Memorji maħruqa

Jaħarqu l-memorji ta’ ġismek samrani mxemmex żmien ilu.

 Fiż-żewwieqa kollox safi

ħlief  għat-tluq tal-ġejjieni mbiegħed.

Jaħarqu sewwa dawn il-memorji

id-dħaħen tagħhom iċajġru l-ħsus rieqda

jitbandlu fuq il-ħabel

i jirmonka ’l ħajtek mal-blata skantata

bħal dari u dejjem.

U inti forsi lesta

biex tagħti l-kolp.

 

Jekk niġu għall-vokabularju u t-terminoloġija, fil-biċċa l-kbira kollu Semitku pur u l-qarrej m’għandux bzonn dizzjunarju b’lingwi oħra biex jifhem il-versi ta’  Potelli li huwa professur veteran tal-filosofija. Xi rridu ngħidu? Irrid ngħid li jidher li l-poeta nduna sew li l-akbar u l-aktar filosofija kkumplikata fil-ħajja ma tridx tidher ikkonvoluta fil-poeżija. Hemm mod u mod kif tixxettel poeżija u żżiegħel biha  mingħajr kliem bambastiku u enigmatiku u mħattab taħt l-umbrella tal-moderniżmu u l-post-modernità.

Forsi xi ħadd jargumenta li l-biċċa kbira mill-vokabularju ta’Portelli huwa skadut u m’għadux jintuża iktar la fl-iskejjel u lanqas fil-ħajja ta’ kuljum, allura dan jiġi kliem mejjet! Fil-fehma tiegħi m’hemmx kliem mejjet jew skadut. Kelma malli tlissinha jew tmissha terġa’ tieħu l-ħajja u r-ruħ u tidwi f’kull rokna u kantuniera. X’jiġifieri kelma obsoleta? Għax biddilnieha b’kelma oħra li timbarazza u ġieli tferi lil din il-lingwa teżor li għandha għeruq li jmorru eluf ta’ snin lura fiż-żmien?

Jekk dan il-fenominu rettil jibda mill-iskola mela ajma qalbi. Għax inevitabbilment ħa jkaxkar sad-dar u jinfiltra t-triq speċjalment jekk il-ġenituri mhux kburin bil-patrimonju lingistiku tagħhom u jpprefeu li t-tifel jgħidilhom ‘horse’ jew ‘cavallo’ minflok żiemel. M’hemm xejn ħażin billi titgħallem għaxar lingwi u naf min, anzi hija xi ħaġa pjuttost rakkomandabbli basta mhux fuq id-debris tal-ilsien tiegħek. Ħaġa normali u pożittiva u inevitabbli li lingwa tissellef minn lingwi oħra inkella tibqa’ kkakkmata u kkalzrata, imma mhux kliem li ġa għandha! Grazzi lil poeti bħal John Portelli u kittieba u ħassieba oħrajn li huma konxji li din il-lingwa tista’ tintradam fi żmien qasir jekk ma niħdux ħsiebha billi taqbad il-mikliem Malti u tħaddem il-kelma Maltija preċiża u ġenwina.

Dawn poeżiji jħajru lill-qarrej biex jersaq lejn id-dinjiet tal-poeta u jiġbduh biex ifittex il-komponenti tat-test u l-ispeċifiċitajiet estetiċi u semantiċi tiegħu. Ħa nagħtikom eżempju:

Għajnejk dejjem iberrqu s-sewwa ta’ ġismek ippużat, armat

bl-eżattezza tal-imħabba;

inti l-mara tax-xita

tgħix biss bil-memorji tax-xitwa ta’ ħajtek

imdendla mal-imsielet twal

jitliegħbu fl-ispazju

bejn id-dinjità tas-silenzju u l-vulgarità tat-tpaċpiċ.

 Mix-xita tiegħek tbexxex il-linka tal-istorja

u d-demm tat-traġedja.

 Dan l-ispazju

Fl-aħħar nett wieħed ma jistax ma jagħtix kredtu lil fotografa brava Rachel Micallef Somerville li segwit diversi poeżija b’fotografu kontemplattiv bl-abjad u l-iswed. Il-fotografija tal-iswed u abjad tevoka emozzjonijiet qawwija għax tesplora l-binarji u l-konfini bejn id-dell u d-dawl u tiċċelebra l-komplessità bl-akbar awsterità u bl-akbar mod minamilist.

 

 

/by

Faċċati, novelli ta’ Joe Camilleri

Ippubblikat għall-ewwel darba fl-2023 minn Horizons www.horizons.com.mt

Kumment ta’ Tarċisju Zarb

 

Jingħad li l-ħajja hija ‘palk’. U fuq dan il-palk, kull attur jippreżenta lilu nnifsu skont il-‘faċċata’, li jkollu jilbes. Sadattant waqt li jkun fuq dan il-palk, huwa jagħmel minn kollox biex jipperswadi ’l-‘udjenza’ skont il-faċċata / il-maskra li jkun libes.  Meħuda fil-kamp wiesa’ tal-ħajja, din tista’ tintqies bħala l-preżentazzjoni tal-innifsi, dak li bl-Ingliż, ngħidulu ‘self’. Hawnhekk aħna nkunu f’qagħda li nippruvaw nimmaniġġjaw l-impressjoni li nkunuhom jarawna fiha. B’hekk nikkonvinċuhom bl-identità li nkunu rridu nasserixxu.

M’hemmx dubju li dan isir b’diversi modi, mhux biss f’termini ta’ kliem, imma wkoll bill-mod kif nilbsu u l-bqija, u xejn inqas permezz ta’ dak li ma nagħmlux. B’xi mod dan jista’ jintqies bħala proċess ta’ ‘manipulazzjoni’ fejn aħna nagħmlu l-almu tagħna biex nagħtu l-aħjar impressjoni possibbli tagħna nfusna. Ovvjament m’hemm l-ebda garanzija li din l-impressjoni li nkunu rridu ngħaddu, se jkollha s-suċċess mixtieq, imma minkejja kollox, dan nagħmluh. U dan nagħmluh, b’mod speċjali fejn tidħol l-identità hekk meqjusa bħala ‘stigmatizzata’.

U b’dan il-mod jinbnew il-faċċati, anke jekk ikun hemm ċans li mhux kollox ikun fil-kontroll tagħna fejn tidħol il-formazzjoni u preżentazzjoni tal-identità vera u proprja tgħna. Is-soċjetà u l-istrutturi tagħha, min-natura tagħhom għandhom il-modi tagħhom kif jiddeterminaw l-inugwaljanzi u jikkontrollaw l-identitajiet li l-individwi għandhom iċ-ċans li jadottaw. F’dan ir-rigward, irid jew ma jridx l-individwu, ħafna drabi jkollu joqgħod għal dak li tiddetermina s-soċjetà li jkun qiegħed jgħix fiha.

U dan hu ftit wisq ix-xenarju li Joe Camilleri, bil-mod narrattiv tiegħu jipprova ‘jistudja’. Dan hu l-mod kif bħala awtur, imħarreġ sewwa f’din it-tip ta’ narrattività li tgħid fil-qosor qagħdiet speċifiċi ta’ mħuħ u personalitajiet li jsibu ruħhom f’xi tip ta’ travalju jew ieħor, jagħmel. Jipprova jara dawn il-‘faċċati’ li nibnu biex b’xi mod inkunu nistgħu nibqgħu ‘komdi’, jekk xejn magħna nfusna, aktar milli mad-dehra ta’ barra minnha. Sadattant, il-forzi soċjali għandhom il-mod tagħhom, kif ‘jittraxxinawna’, u jordnawlna huma wkoll kif għandna nippreżentaw lilna nfusna.

U dawn il-‘faċċati’ jieħdu dimensjonijiet varji, dejjem skont in-narrattiva ta’ kull individwu  — narrattiva bejn żewġ miżżewġin, li kienet marret żmerċ, u kellha l-‘kruha’ tagħha – ta’ min filwaqt li fuq naħa ma riedx li l-kumpann jagħmel suwiċidju, fl-istess ħin ma riditx tikxef għawarha mal-ġirien, u tgħid, dejjem skont dik l-ittra li kienet irċeviet, li żewġha, meta kien fl-aqwa tiegħu ma kienx dejjem fidil lejha. Imma, dak kollu ried jibqa’ ‘jintredden’ fil-qiegħ nett ta’ ‘diskorsitha’ – dak id-diskors li jservi, sewwa sew biex jingħalaq f’dawk il-ħitan ‘ġewwinija’, li ma jkunux iridu li jitberrhu. Il-faċċata. Il-maskra kellha tirbah. L-għeluq ta’ din in-novella, miktuba bħall-bqija tan-novelli l-oħra bi stil mexxej u ‘ta’ veru’, tiġbor bħal qisha f’sinteżi dan il-‘ħabs’ li hija kienet issakret fih.

Xħin ħarġuh fuq l-istretcher ma kinitx taf kienx ħaj jew mejjet. Wiċċu kellu s-sfura ta’ parċmina tal-qedem. U meta waqa’ s-skiet wara li s-sirena tbiegħdet tnewwaħ ħassitha ċerta li l-aħħar xewqa tagħha tilfitha. / Kollha telqa, ġibdet u sakkret il-bieb ta’ kamartu. Din id-darba biex tiżgura li d-dehra tibqa’ magħluqa hemm ġew. Biex il-memorja ma tibqax tippersegwitha. / Imma r-riħa ta’ Settembru baqgħet imwaħħla fi mnifsejha. Donna kienet riħa eterna. (Ir-riħa ta’ Settembru p. 21.)

U l-faċċata ta’ dar, għal min ikun għadda, b’mod speċjali minn ċertu esperjenzi li jkunu sawruh, jibqgħu jirreżonaw b’saħħa fil-qiegħ nett ta’ ruħu, kif ġara sewwa sew fin-novella ‘Faċċata ta’ memorja’, faċċata, li għal tfajla li kienet sfat itturufnata minnha, kienet tfisser l-istess ħajja tagħha – l-istess traġedja tagħha, traġedja li hija kienet qiegħda tgħix b’insistenza fil-qiegħ nett tal-istess personalità tagħha. U huwa sewwa sew f’dan id-dawl li wieħed jista’ jifhem dan l-ittitubar tal-ftuħ ta’ din in-novella, li n-narratur, imbagħad ikompli jibni b’saħħa, ħila u lingwa unika, hekk kif ma jiqafx biss fuq is-superfiċje ta’ dak li jiġri, imma jidħol u jmur lura fiż-żmien taż-żmien u l-effett li dan kellu fuq min kien iġġarrab u ġġarrab bl-ikrah.

Fl-aħħar jiem ħakimha fi tliet okkażjonijiet differenti b’għajnejha mwaħħla fuq il-faċċata ta’ daru. /  Kien jinzerta bilqiegħda jaqra wara l-persjana li tkennu mill-qilla tax-xemx u tgħaddilu nifs ta’ żiffa friska. Fl-istess waqt isservih ta’ muxrafija biex minn bejn ix-xquq tal-paletti jgħarrex xi jkun għaddej fit-triq. Mhux għax dit-triq kienet xi waħda mimlija enerġija ta’ attività. Anzi triq aktar ħiemda għax fiha ma joqogħdux għajr erbat ixjuħ li ma jixirfux barra ħlief għall-knisja u għal xi qadi. Magħhom tliet residenti barranin dejjem imkenna fis-skiet-ħarba ta’ ħajja ġdida solitarja. (Faċċata ta’ memorja p. 22.)

U l-faċċati li nibnu magħna nfusna u ma’ dawk ta’ madwarna hemm iċ-ċans li jkunu diversi. U dan hu li jiġri f’din in-novella, novella, li twassal lil omm li tagħraf, li bintha kellha sesswalità differenti minn dik li għaliha kienet in-normali, u li minħabba l-fatt li hija kienet inqabdet tqila qabel iżżewġet, kienet tellgħet lil bintha b’tali mod u manjiera li din it-tifla qatt ma setgħet tgħidilha ċar u tond x’kienu l-ġibdiet tagħha. Il-psikjatra, madankollu ġab lil omm konxja ta’ dan il-fatt, u dan wassal biex iż-żewġ esseri jagħrfu aktar lil xulxin. U din kienet faċċata oħra, li n-narratur ħass il-ħtieġa li jitkellem dwarha, hekk kif ħares madwaru u seta’ jifhem dawn il-fċaċat varji li jsawruna bħala individwi fi ħdanna nfusna u fi ħdan is-soċjetà ta’ madwarna.  Novella li titkellem dinja.

Qatt ma setgħet tifhem għaliex magħha l-omm li tant setgħet tifhimha, bintha kienet daqshekk  magħluqa. Xofftejha daqshekk marsusa li ma tmurx tiżolqilha kelma. Hi dejjem tfaqqa’ l-mistoqsijiet u t-tifla xxengel rasha u qajla twieġeb. (Dell minn wara t-tieqa p. 53)

U x’ma jagħmilx il-bniedem biex jagħti impressjoni ta’ xi ħaġa li hu ma jkunx. U hekk jiġri f’din in-novella, fejn bniedem li kien għamel kemxiet ta’ flus ġmielho, filwaqt li qatta’ ħajtu li dejjem se jinstereq, jew jinqabad bir-regoli stretti li kienu daħlu, fl-aħħar mill-aħħar, imut u jispiċċa jħalli kollox warajh. Il-faċċata tiegħu kienet tgħid mod, imma r-realtà finanzjarja tiegħu kienet tgħid mod ieħor. Dan hu li sab wieħed minn dawk li kien jiġi minnu:

Ma kienx mument li waqa’ għat-tentazzjoni meta kienu ċemplulu mill-kamra mortwarja u talbuh iġibilhom l-ilbies tal-kefen għal zijuh. Taħt il-qomos mitwija puliti fil-wiċċ tal-kxaxen tal-gradenza kien lemaħ il-pakketti tal-ewro mgeżwra fil-boroż tal-plastik. Jiftakar li kien baqa’ b’ħalqu miftuħ iħares lejn il-mazzi tal-ġid. Għaraf minnufih li z-ziju Andrè kellu wkoll il-faħam miblul. Dawk il-flejjes kienu l-ħabi ta’ dnubiet, ta’ taħwid, ta’ nuqqas ta’ dikjarazzjoni li messu għamel. (Biża’, p. 89)

U quddiem il-qerda sagrilega ta’ ħafna dehriet, ekoloġiji u binjiet ta’ din l-art tagħna, ma jonqsux novelli bħal din  ta’ Il-Ħajt Faċċata, li bl-istil inimitabbli ta’ Joe Camilleri, jurina kif il-bniedem quddiem dan il-flaġell ħafna drabi ma jkollux mod ieħor kif ivinċi, ħlief li jibla’ lsienu u jgħix fl-illużjoni. Jekk le. Jekk ma jibnix din il-faċċata, hemm iċ-ċans li jmur ħafna u ħafna agħar milli qatt jista’ jobsor.

Ix-xwejħa kienet sejra terġa’ tiżbroffa bir-rabja u l-korla tas-soltu. Iżda trażżnet. Qatt ma kienet mara ribelluża. Il-kompjaċenza lanqas ma kienet magħġuna f’demmha. Imma għarfet li bħal ħafna, jekk ma riditx titlaq qabel il-waqt, ma kien baqgħlha salvazzjoni oħra ħlief li tibda tgħix fl-illużjoni. (Il-Ħajt Faċċata, p. 143.)

U dak li jiġri fil-qiegħ nett ta’ min iġarrab il-vojt li jħallih fih, meta l-missier jitlaq minn ħajjet ibnu, bħal qisu ma kienx jeżisti, jinħass sewwa sew fin-novella ‘Qmis roża f’raġġ ix-xemx’, novella, li fl-istess ħin turina, li anke jekk fil-qiegħ nett ta’ ruħna aħna nkunu mweġġgħin, fl-istess ħin ikollna nagħtu l-idea mod ieħor. Irridu nibnu ‘faċċata’ kif ikunu jridu n-nies u l-qraba tagħna:

Kienet qiegħda tagħtini f’għajni. Iddejjaqni. Qmis roża. U roża ċar għall-aħħar. Qawwi u jixgħel. Għax biex tagħqad, il-merżuq għammiexi ta’ dawl li kien jispara mis-sħab miftuħ, bħal raġġ ta’ searchlight kien jaqa’ dirett fuqu. /  Il-lewn roża nassoċjah ma’ ċerta tenerezza, ma’ delikatezza, ma, ndafa infantili. F’għajnejja, il-lewn roża u tarbija huma sinonimi. Il-kulur aħmar imlaħlaq bin-newtralità; l-aħmar ta’ qilla, ta’ sħana, ta’ enerġija mħallat mal-abjad tas-safa, tal-indafa, tal-innoċenza. (Qmis roża f’raġġ ix-xemx, p. 192)

U ħafna drabi jista’ jiġri wkoll li ninqabdu bejn iktar minn faċċata waħda – fċaċat dikotomiċi, u għaldaqstant, l-għeluq ta’ din in-novella jitkellem waħdu.

Ix-xiħ tajjar il-ġlekk u l-ingravata minn fuqu. Libes il-flanella safranija, il-qalziet imraqqa’ u l-ġakketta qadima bil-minkbejn mikula, il-pulzieri xiber kallament u l-buttuni nieqsa. Kellu seba’ mitt sena biex tispontalu l-leħja u terġa’ tikber sewwa u biex xagħru jitwal u jitqanfed. Imbagħad ikun reġa’ kiseb id-dinjità tiegħu. (Inċiżjoni ta’ żewġ estremitajiet, p. 244.)

Minn dan kollu ninnutaw li l-ħajja li naraw madwarna, aktarx iva milli le, hija gidba. Hija biss faċċata. Hija biss mod kif nippreżentaw u nirrappreżentaw lill-jien-soċjali tagħna. Sfortunatament, f’dan l-isforz tagħna biex aħna nikklimatizzaw ruħna mad-dinja tal-madwar, ngħaddu minn tbatijiet u sofferenzi kbar. Il-‘gidba’ hija wisq tqila. U l-maskra ma tħalliniex nieħdu n-nifs kif għandna neħduh. B’dan il-mod, għal ħafna minna, aħna qatt ma ngħixu mument li fih aħna nkunu aħna tassew, imma dak li l-miġemgħat ta’ madwarna jkunu jridu jarawna fih.

Nagħlaq billi ngħid, li l-kitba ta’ Joe Camilleri, hija kitba mexxejja, ċara, faċilment tinqara, għax meħjuta b’intersentenzjalità koeżiva u koerenti, li turi ħakkiem qawwi ta’ lsienna, kif ukoll tal-fluss kif dan jinbena hekk kif djalogi, deskrizzjonijiet u narrazzjonijiet jintħietu flimkien biex isawru narrattivi ta’ veri, mhux biss fil-kontenut, iżda wkoll fl-istess sensittivitajiet li jinħassu jserrpu ġo fihom. Nissuġġerixxi, għaldaqstant, li dawn il-kitbiet jinqraw, u jiġu studjati f’livelli varji tas-sistema edukattiva tagħna. Fl-istess ħin nawgura lil Joe Camilleri aktar kreattività mibnija fuq ir-realtà soċjali u psikoloġika tal-għajxien tagħna bħala Maltin u Għawdxin.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

/by

L-innoċenza mitlufa

Ġganti (Horizons, 2022) ta’ David Aloisio jqajjem f’Mark Vella r-riflessjoni dwar il-qari ta’ tfulitna u ta’ wliedna, filwaqt li jarah indikazzjoni tajba għal toroq editorjali mġedda f’dan il-ġeneru. Dehret fil-gazzetta ‘Illum’ tal-15 ta’ Novembru, 2022.

Kien pjaċir kbir il-qari ta’ Ġganti, l-aħħar xogħol ta’ David Aloisio maħruġ ftit ilu mill-Horizons. Huwa t-tip ta’ ktieb li wkoll jiffrankali l-peripeziji tas-soltu tal-introduzzjoni għar-reċensjoni, minkejja li b’xi mod jafu jiskulaw aktar ’il quddiem fil-kitba. Dan mhux biss għax ittimbrat bil-kwalità li mdorrijin spiss għaliha mill-pinna produttiva ta’ Aloisio fid-diversi ħidmiet editorjali tiegħu, imma anki għaliex huwa ktieb x’aktarx immirat għat-tfal li jekk moqri minn adult, xorta waħda jħalli effett importanti.

Il-qari tiegħi bħala kritiku, fil-fatt, kien diffiċli għall-ewwel, minħabba li s-sengħa tgħidlek tfittex lil hinn u tqabbel, taqra bejn il-vrus biex tara hemmx xi ħaġa lil hinn minn dak propost mill-ktieb. Hemm ħafna lil hinn, dak żgur, imma l-qari adult ta’ ktieb għat-tfal donnu sfida għaliex is-suspension of disbelief, iċ-ċediment deliberat u maqbul tar-realtà kull darba li naqraw il-finzjoni, għall-kotba tat-tfal jaf ikun qabża doppja jew tripla. Taf li ktieb li mhuwiex proprjament għalik, u għalhekk tipprova tidħol f’moħħ tifla jew tifel (l-aktar biċċa xogħol diffiċli), imma wkoll terġa’ tbill subgħajk fl-għadajjar ta’ tfulitek u jfiġġu waqtiet fejn tittanta taqra daqslikieku għadek int it-tifel jew it-tifla.

Huwa ktieb, kif qal anki r-reċensur Robert Pisani fuq The Bobsphere, li jidher, anki għax mhux mistqarr, li jaf ikun immirat għat-tfal ta’ madwar l-għaxar snin. Jitfa’ punt ta’ mistoqsija wara l-età, u naħseb li mhux biss għax il-ktieb għandu produzzjoni lussuża, bil-qoxra iebsa u d-dehra ta’ ġewwa tal-kotba tal-‘kbar’, iżda anki l-lussu tar-rakkomandazzjoni ta’ Trevor Żahra. Imma int u taqra, donnok tintebaħ li l-awtur kiteb dan ix-xogħol, jekk mhux b’udjenza partikolari f’moħħu, b’idea pjuttost preċiża tal-emozzjonijiet li jrid iqanqal, u hemmhekk tibda forsi tiċċara l-mistoqsija dwar f’idejn min imissu jkun il-ktieb.

Storja sempliċi u pjuttost lineari, mogħtija l-appoġġ mill-mappa tal-gżira mitika suġġett tal-ġrajja, dar-rakkont jimxi skont topos modern u rikorrenti daqskemm hu qadim, ta’ vjaġġ lejn dinja parallela li jibda jseħħ wara inċident fejn il-protagonist jintilef u/jew isib ruħu xi mkien ieħor. Żita ssib ruħha f’lok u żmien li jista’ jixxebbah mal-preistoriku wara li, bħal uliedna llum, tkun qabditha l-kurżità tmur tara balena li ntlemħet qrib ix-xatt skont kif imxandar mill-midja soċjali. Pretest sempliċissimu, antik daqs il-kitba, li mill-ewwel jieħu l-qarrej lejn ġrajja mbiegħda li madankollu tibda ttekktek tnabar ħabbara ta’ xebh mal-preżent.

L-istrateġija narrattiva ta’ Aloisio tidher mgħallma anki fil-bini tan-nisġa, kif naraw mit-titli tat-taqsimiet li jissuġġerixxu l-għarfien ta’ xi Campbell u l-istadji ewlenin tal-vjaġġ tal-eroj u tal-fażijiet tipiċi tal-ġrajja. Hija trasparenza tal-awtur li għandha għan pedagoġiku sottointiż, fis-sens li huwa xieraq li ġrajja fittizja għat-tfal ikollha wkoll ċertu sinjali li anki inkonxjament jgħinu biex juru t-triq, u fl-istess ħin iqiegħdu sisien sammi għal storja li, iva, minkejja kull qari adult, għandha xorta waħda saffi aktar profondi li jafu jolqtu lill-qarrejja fil-mira.

 

U forsi għalhekk id-dubji dwar din l-età, jew inkella l-konferma, anki għall-ġenitur jew l-edukatur li jipproponi dan il-ktieb. Hija ġrajja li bil-mod il-mod jibdew ifeġġu minnha bosta paralleliżmi mal-qagħda ambjentali ta’ pajjiżna, li minn Eden ta’ spirtu komunitarju malajr jinbidel f’infern ta’ torrijiet għassiesa, biex nipprafrażaw lil Freud, ta’ ċiviltà mifnija skuntentizza. Imma huwa wkoll ktieb li narah jitbikkem għat-telfa inevitabbli tal-innoċenza, fejn l-għeluq ħelu-morr mhux biss imur lil hinn minn banalità sikwit skontata għal dan it-tip ta’ kotba, iżda jirrifletti onestament l-isfidi konkreti ta’ kull rit ta’ passaġġ.

Donnu għalhekk li huwa ġrajja li hija preludju għal ġrajjiet oħra, sfidi ġodda dejjem aktar kumplessi, daqs it-traġitt mhux dejjem lixx u komdu mit-tfulija għaż-żgħożija. Huwa ktieb li jinqara faċilment u jista’ jżomm lill-qarrej, iżda għandu wkoll il-potenzjal jintuża għal skopijiet edukattivi u pedagoġiċi kreattivi li jqanqlu lill-istudent għad-diskussjoni u għal ħsibijiet lil hinn minn wiċċ l-affarijiet.

Trid ukoll titniżżel l-aħħar nota dwar il-lingwa. It-tielet lussu ta’ dan il-ktieb huwa t-tħaddim tal-ilsien Malti min-naħa ta’ Aloisio. Għal darb’oħra, din in-nozzjoni neħodha wkoll minn Pisani, reċensur li l-Malti moqri u mitkellem mhuwiex neċessarjament l-ewwel ilsien tiegħu. Filwaqt li jikkummenta, anki fi-dawl tal-udjenza probabbli tiegħu, li dal-ktieb huwa prova li l-Malti mhuwiex ilsien ‘aħrax’, din l-istqarrija nista’ nikkwalifikaha billi ngħid li Aloisio juri l-potenzjalità tar-reġistri kollha tal-Malti. L-isfida għall-awtur kienet x’aktarx li jikteb test aċċessibbli mingħajr ma jissagrifika l-elegenza tal-ilsien li kapaċi joffri okkażjonijiet ta’ sbuħija anki permezz tas-suġġett tal-kitba, li għandu elementi tal-istorja mbiegħda u tan-natura li jipprestaw ruħhom għal medda ta’ vokabolarju rikk. Aloisio juri kapaċità li ma jinitilfx fl-arkajku u fejn jaf jinqala’ każ bħal dan, il-kuntestwalizzazzjoni hija xierqa, u għala le, għax ħadd qatt ma ġratlu xi diżgrazzja għax ma fehemx kelma Maltija u kellu jsaqsi dwarha jew ifittixha f’dizzjunarju!

Ġganti jreġġagħna lura, bħala adulti, għall-ġrajjiet tal-avventuri li qrajna ta’ tfal u li kienu aktar kotrana, anki bil-Malti. Jaf daż-żmien, forsi naqsu, anki għax it-tfal mod ieħor milli konna, anki kif tara minn kotba għal etajiet aktar avvanzati li jsiru minnufih aktar riflessivi u sikwit mudlama. Minkejja t-tħabbir ta’ fażijiet diffiċli fl-avventura tal-ħajja, dar-rumanz huwa wkoll editorjalment sinjal għal produzzjoni mġedda ta’ ġrajjiet koinvolġenti u miktubin b’maturità deliberata għall-ġenerazzjonijiet fuq l-għatba taż-żgħożija bikrija.

/by

Mur Ġibek

Finalista tal-Premju tal-Ktieb 2023

 

Ezercizi di Sevizia e Seduzione (Ezercizi) was published by Mondadori in 2013, after Irene Chias had debuted in 2010 with Sono Ateo e ti Amo, published by Elliot, a small-to-medium publishing house in Rome: this debut novel was chosen as one of the best six literary debuts of that year by the consortium scrittorincittà, associated with the Scuola Holden writing school (of Alessandro Baricco fame). In 2014, Ezercizi, Chias’ second novel, won both the Premio Mondello Opera Italiana and the Premio Mondello Giovani, which testimonies to the fact that the novel’s publishing appeal also extended to a young adult (YA) audience (in this case seventeen-year olds, quarta superiore –fourth year of high school).

 

Well before the rise of the #metoo movement in 2017, this novel raises the issue of the perception of sexual violence against women. The fact that violence against women is accepted and ‘normalised’ becomes blatant as soon as the author turns the narrative tables, and portrays a male victim of this gender violence, and therefore extremely different reactions and opinions towards this violence arise in the reader. In a clever show of meta- and intertextual role-reversal, the book’s main character, Ignazia, decides to rewrite rape scenes in fictional narrative, amongst which the Old Testament (Judges 19) and A Clockwork Orange, inverting the gender of the persons involved. Living in a sexist routine, which in Italy, as well as in Malta is often not even properly recognised as such, Ignazia takes action. Twenty years after the release of American Psycho, an answer to the Patrick Bateman atrocities presents itself. But it is an answer far removed from Ellis’ character’s actions, since Ignazia Gugliario is a woman, is not American, and, above all, is not a psycho. After establishing how normal violence on women is perceived, and how absurd, implausible and unacceptable sexual violence on men is, Ignazia decides to take responsibility and strives to balance this state of affairs. The protagonist wages a war against triviality, abducts deplorable men and forces them to listen to her pages, terrorising them in the process. Reversing gender roles in her fiction, Ignazia exposes the paradoxical, hidden acceptance of sexual violence against women. This book has been considered for translation in the USA, and the first four chapters were translated into English, and published on Penn State University’s online magazine, Trafika Europe.

 

Such a text is rare in the Maltese publishing panorama, both in terms of style and theme. On the one hand, it subverts a normalized and hegemonic ‘commonsensical’ worldview, by ironically rewriting classic texts and by dipping in various literary works concerned with sexual relations and politics; on the other hand, its theme not only predated the worldwide spread of the #metoo movement, but is also an actual theme for contemporary Maltese society as it grapples with gradually revealing its underbelly of domestic violence and generalised violence, physical and beyond, against women.

/by

EROJ – Mħabba u Qlubija fis-Sette Giugno

Michael Cini

 

Apprezzament ta’ Joseph P. Borg

 

Michael Cini feġġ fix-xena letterarja tagħna ħames snin ilu, bir-rumanz Preżenza (2014) – rakkont imħawwar sewwa b’esperjenzi misterjużi magħġuna fiċ-ċpar ta’ bejn id-dinja ta’ hawn u d-dinja ta’ hemm.

Imma mbagħad għat-tieni rumanz tiegħu bit-titlu Ix-Xafra tad-Destin (2015), kif jistqarr l-awtur stess, għażel li jgħaddi lill-qarrejja tiegħu “mill-bieb tal-istorja… f’avventura qalbiena fi żmien l-Assedju l-Kbir tal-1565”.[1] Bid-differenza li filwaqt li r-rumanzi storiċi li għandna marbutin mal-Assedju l-Kbir ġeneralment insibuhom ambjentati fl-inħawi tal-Port il-Kbir, din id-darba l-awtur għażel li jagħtina “l-esperjenzi mill-qrib li kienu għaddejjin minnhom nies oħrajn, li għalkemm kienu xi ftit ’il bogħod, xorta waħda kienu qed iġarrbu l-biża’, in-niket u taqtigħ il-qalb kbir.” [2] Fil-fatt il-protagonisti ewlenin f’dan ir-rakkont huma l-abitanti tal-Imdina u tal-madwar. Għandna għalhekk il-fatti storiċi mwaħħdin fi ġrajja patrijottika, qalbiena u mqanqla fl-imħabba; ġrajja li tagħti ħarsa mill-aktar oriġinali billi tiffoka u tqim liċ-Città Notabile f’għeluq l-450 sena mill-Assedju, kif fil-fatt jindika s-sottotitlu tal-ktieb: “L-Imdina 1565”.

Wieħed għaldaqstant jintebaħ kemm l-awtur huwa (1) sensittiv lejn l-istorja ta’ art twelidu, hekk li jsawwar rakkont epiku ma’ ġrajja importanti marbuta b’mod intrinsiku mal-gżejjer Maltin u daqstant ieħor mal-Ewropa Nisranija – kif jikkonferma Voltaire innifsu: “m’hemmx ġrajja aktar magħrufa mill-Assedju ta’ Malta” [3]; (2)  responsabbli bħala awtur li jħossu wkoll fid-dmir li jimmarka l-anniversarju importanti (450 sena), kif jistqarr fil-paġna dedikata lill-‘Memorja’: “Dan ir-rumanz ifittex li jfakkar il-memorja ta’ dawk missirijietna li, bis-sehem tagħhom kollha ntrebaħ l-Assedju l-Kbir ta’ Malta – 1565 – għax b’ħilithom u bil-qlubija kbira li wrew huma, trażżnet l-invażjoni tal-Imperu Ottoman fl-Ewropa Kristjana”; (3) demokratiku – fis-sens li jrid jinkludi lill-poplu kollu kemm fis-sagrifiċċju li għadda minnu mit-theddida Musulmana u daqstant ieħor fir-rebħa fuq l-għadu: “veru li l-qofol tat-taqbid u l-ġlied seħħ madwar il-Port, iżda mhuwiex xieraq li nħallu barra l-qlubija li wrew l-irġiel, in-nisa, ix-xjuħ u anke t-tfal li kienu għall-kenn tas-swar dgħajfin tal-Imdina. U xi ngħidu għas-suldati u r-rikkieba tal-Kavallerija tal-Ordni li ħafna minnhom kienu Maltin, u li ta kuljum kienu joħorqu minn din il-belt biex jagħtu sehemhom kemm jistgħu?” [4]

Huwa minnu li għar-rumanz li kien imiss, Michael għażel li jolqot aktar ’il ġewwa fil-laħam il-ħaj. Għax anke jekk din id-darba jagħtina rakkont li fih jesponi t-tbatija li jgħaddu minnha dawk li jfallilhom iż-żwieġ u jgħaddu mit-trawma tas-separazzjoni, b’danakollu, ir-rakkont Skjava … fil-Ktajjen tal-Imħabba (2016) xorta waħda jorbot ma’ tema li hi mill-aktar għal qalb l-awtur: l-imħabba. Din id-darba, però, id-djarju ma jibqax nazzjonali imma jsir intimu, anzi privat.

Michael Cini jerġa’ mill-ġdid imidd għonqu għal ġrajja epika oħra, mogħnija bi qlubija, glorja u patrijottiżmu bir-rumanz Konvoj (2017) din id-darba f’għeluq il-75 sena mill-wasla tal-Konvoj ta’ Santa Marija jew kif kienet magħrufa mill-Alleati, “Operation Pedestal”. Aktar minn qatt qabel, il-qarrej hawnhekk jirrealizza kemm l-awtur kapaċi jissinkronizza rakkont fittizzju ma’ ġrajjiet li seħħew tassew u huma ddokumentati fil-paġni tat-Tieni Gwerra Dinjija b’reqqa u b’xhieda ta’ min ra u miss b’idejh.

Jekk fix-Xafra tad-Destin l-awtur ħa ħsieb ifittex fl-arkivji, jaqra d-djarji u jqalleb il-mapep qodma, jirriċerka t-toponomastika u jeżamina l-affreski ta’ Matteo Perez d’Aleccio, din id-darba, xejn inqas – anzi pjuttost bil-wisq aktar – ħass mill-ġdid il-mantell tqil tar-responsabbiltà lejn l-istorja u kif ifisser fid-daħla ta’ Konvoj – Il-Ġrajja li Naf Jiena Biss, “irriċerkajt minn bosta dokumenti u sorsi differenti, ħafna drabi b’diskrepanzi bejniethom, sakemm fl-aħħar irnexxieli noħloq ir-rumanz li xtaqt jien. Rumanz li minkejja t-tagħrif storiku li fih, xorta waħda jibqa’ pjaċevoli u mexxej mingħajr ma jtaqqal moħħ min iħobb jaqra r-rumanzi”.[5]

U hawn hu l-qofol ta’ kollox. Hija r-riċetta qadima li fissirha tant tajjeb Orazju f’De Arte Poetica: l-‘utilis’ flimkien mad-‘dulcis’ – kif ifissrilna Oliver Friggieri fid-Dizzjunarju tat-Termini Letterarji – ‘il-prinċipju klassiku, addattat u żviluppat minn żmien għal ieħor, li l-kittieb għandu jkun ta’ fejda u jagħti pjaċir’:

Poeta jkun ta’ fejda jrid jew jgħaxxaq

jew jgħaqqad f’daqqa ħwejjeġ kollhom hena

m’oħrajn tajbin għall-ħajja.

…

Laħaq kull għan li kellu min lis-siewi

mal-ħelu ħallat, għaxxaq lill-qarrejja

filwaqt li għallem.[6]

 

Fi kliem ieħor: hi l-‘formola tas-suċċess tal-kittieb; l-għoti tal-pjaċir (dilictare) u l-għoti tat-tagħlim (prodesse) minsuġin f’għemil wieħed hekk li jgħaqqad forma sabiħa ma’ kontenut siewi.[7] Dan l-aspett didattiku jinħass bħala impenn min-naħa tal-awtur: il-letteratura b’funzjoni li tgħallem, imqar billi tfakkar u tnissel fil-poplu sens ta’ rikonoxximent, għarfien u gratitudni lejn missirijietna li bnew in-nazzjon li qed ngħixu fih illum.

Awtur b’ħames rumanzi wara ismu mhux bilfors li jkun laħaq jew resaq qrib il-quċċata artistika tiegħu imma żgur li jħoss jistrieħ fuq spallejh il-mantell tar-responsabbiltà lejn il-qarrejja u l-pubblikatur tiegħu u fuq kollox miegħu nnifsu. Jeħtieġlu għaldaqstant iħares kemm il-ħsieb Orazjan kif ukoll il-livell miksub diġà bid-dijeġesi tiegħu.

Illum qed niċċelebraw, flimkien ma’ ħames rumanzi oħra, is-sitt rumanz ta’ Michael Cini bit-titlu Eroj – Mħabba u Qlubija fis-Sette Giugno. Huwa rumanz li jistrieħ fuq il-formola li semmejt aktar qabel: (1) marbut mal-patrija billi jigglorifika ġrajja ewlenija li seħħet tassew fi gżiritna; (2) jiċċelebra anniversarju importanti, f’dan il-każ iċ-ċentinarju mill-irvellijiet li seħħew fis-7 ta’ Ġunju 1919; (3) demokratiku għax huwa rumanz “imnebbaħ mit-tiġrib u mill-ideali tan-nies komuni; rumanz mibni fuq ix-xejriet reali tan-nies tat-triq meqjusin bħala l-qofol tas-sistema tal-għajxien soċjali… ta’ xeħta kemm romantika u kemm realista, itella’ fil-wiċċ l-esperjenza ta’ nies meħudin mill-kotra li issa hi mifhuma bħala dik li għandu jkollha s-setgħa f’idejha. Il-ħtieġa li sseħħ il-ġustizzja fost il-klassijiet tas-soċjetà hi waħda mix-xejriet ta’ dan ir-rumanz.” [8]

Qabbel din it-tifsira ta’ Oliver Friggieri meta jagħti d-definizzjoni ta’ ‘rumanz demokratiku’ mal-istqarrija  tal-awtur innifsu fil-Kelmtejn Qabel:

Kienu x’kienu l-ġlidiet, minkejja l-iskopijiet varji li kien hemm warajhom u d-differenzi fil-politka u l-klassijiet soċjali ta’ bejn il-ġellieda li kienu qegħdin jikkumbattuhom, dakinhar tas-Sette Giugno ltaqgħu lkoll flimkien biex ingħaqdu f’forza waħda. Mewġa qawwija ta’ saħħa li daqs l-aqwa rivoluzzjoni, qamet tħabbat kontra l-blat iebes li kien jaħkimha. Uragan li kien ilu jiġma’ u jimtela bi dwejjaq, inġustizzji u sofferenzi ta’ poplu. Tant li bid-dagħdigħa ħarxa li sab ruħu fiha, issawwar f’folla patrijottika li magħquda f’poplu wieħed, issieltet bla rażan biex sa fl-aħħar irnexxielha tgħolli rasha, issemma’ leħinha… u turi snienha.

Minn dakinhar, il-poplu Malti beda bil-mixja qalbiena tiegħu għall-awtonomija politika li ngawdu aħna llum.[9]

Il-qarrej kolt li jixtarr in-narrattiva Maltija u jaf jiżen bejn rumanz u ieħor jista’ jikkunsidra li jikklassifika r-rakkont il-ġdid ta’ Michael Cini mar-rumanzi soċjorealisti, ngħidu aħna ta’ Ġużè Chetcuti (Qabel Telgħet ix-Xemx, Il-Mandraġġara, L-Isqaq), L-Ibleh ta’ Ġużè Orlando u Tejbilhom Ħajjithom ta’ John F. Marks. Imma jidhirli li Eroj aktar jidentifika ruħu bħala rumanz demokratiku speċjalment meta wieħed iqis li fil-qofol tiegħu, magħġuna mal-ġrajja ta’ mħabba bejn Anġlu u Serafin, hemm it-tqanqila tal-kotra li qed tissielet biex tieħu s-setgħa f’idejha. Il-kritiku jista’ jikkunsidrah bħala rumanz popolari wkoll, fis-sens li jfittex il-gosti tal-kotra u fuq kollox “huwa rakkont ħafif imfassal biex jiddeverti u aktarx biex jgħallem, u sikwit biex jolqot l-emozzjonijiet” [10] Daqstant ieħor huwa rakkont epiku, xhieda kważi dokumentata ta’ rivoluzzjoni do minore; mument erojku li permezz tiegħu l-awtur qiegħed ukoll isellem lir-rumanzi storiċi li fl-epopea tagħhom ukoll taw xhieda ta’ ġrajjiet mimlija ġieħ, eroj u qlubija.

L-eroj ta’ Michael Cini huma pjuttost edukati u istruwiti minkejja l-miżerja li trabbew u li sabu ruħhom fiha. Hawnhekk m’għandniex il-klassi l-baxxa, aljenata u injoranta kif insibu fir-rumanz ċelebri Ulied in-Nanna Venut fl-Amerka ta’ Juann Mamo. Bil-kontra, huma karattri konxji tal-qasma li hemm bejn il-poplu u l-ħakkiem, bejn is-sid u l-ħaddiem. B’mod partikulari l-protagonista, u saħansitra sensittivi għall-klassi soċjali li twieled fiha kif ukoll xprunat u aġġornat fl-attività politika li qed isseħħ madwaru.

Hawnhekk mhux il-waqt li nidħol fil-kontroversja storika tas-Sette Giugno – x’ġara eżatt dakinhar inħalluh f’idejn l-istudjużi tal-istorja. B’danakollu wieħed irid japprezza l-fatt li Michael, bħalma għamel b’reqqa kbira għar-rumanzi tiegħu Ix-Xafra tad-Destin u Konvoj, ħa ħsieb jirriċerka u jgħarbel il-kotba tal-istorja, ħa ħsieb jifli l-għejun biex minnhom jislet u jfassal il-ġrajja fi ktieb pjaċevoli. Bħall-awtur, jien ukoll fi tfuliti u f’żgħożiti sibt lil min għall-finijiet ta’ moħħu ried iċekken din il-ġrajja u jneżżagħha minn waħda sinifikanti għal frattarija magħmula minn salt ħamalli li dakinhar u l-għada riedu jaħbtu għall-importaturi tal-qamh u bini ieħor tal-gvern kolonjali, bl-opportunisti jisirqu mill-ħwienet u jkissru u jfarrku kulma ġie f’idejhom. Daqstant ieħor gvern wara l-ieħor żammew l-appuntament mal-istorja ta’ pajjiżna u nqdew bil-vittmi biex irewħu l-propaganda lis-segwaċi tagħhom.

Hi għalhekk importanti u kruċjali l-istqarrija li r-rumanzier jagħmel qabel jibda r-rakkont tiegħu:

Il-binja ta’ dan ir-rumanz ma kinetx waħda faċli għaliex jien u naqra, minn studju għal ieħor bdejt insib interpretazzjonijiet u verżjonijiet differenti b’bosta diskrepanzi bejniethom. Madanakollu, ippruvajt noħloq bilanċ biex sawwart il-ġrajja li kelli f’moħħi filwaqt li bqajt fidil lejn l-istorja ta’ Malta. B’hekk irnexxieli noħloq rumanz mimli azzjoni kif ukoll imħabba, li b’kitba mexxejja u mingħajr ma jtaqqal moħħ il-qarrej jagħti stampa ċara tal-kuntest, flimkien mal-kurrenti li wasslu għall-irvellijiet tas-Sette Giugno. [11]

Aktar minn hekk, fi tmiem ir-rakkont l-awtur jistieden lill-qarrej ikompli jiskopri billi jaqra aktar bil-għan li jiżen il-fatti: “tajjeb li wara li taqra kitbiet ta’ xejriet politiċi differenti, inti wkoll tifforma l-opinjonijiet tiegħek dwar dak li ġara, u għaliex kellu bilfors iseħħ dak kollu fil-kuntest ta’ dawk iż-żminijiet.” [12]

Tajjeb ngħidu wkoll li ftit kienu r-rumanziera li ħadu ħsieb ifakkru dan il-mument importanti fl-istorja tan-nazzjon tagħna. Jidhirli li Ġużè Chetcuti biss, bid-dramm soċjopolitiku tiegħu 1919, li ħa ħsieb jimmarka l-avveniment f’sens letterarju. Fi kliem Chetcuti stess:

Il-forn li minnu ħareġ ibaqbaq in-nar tar-rewwixta kien jinsab ġot-tarzna. In-nar kien ilu jagħti. Ma xegħelx f’daqqa. Il-ħaddiema tat-tarzna kienu ilhom juru d-dwejjaq tagħhom. ‘Għadd minnhom, jgħidilna Ġeraldu Azzopardi, kienu jaraw u jinteressaw ruħhom fil-kustjoni soċjali, fil-politika tal-pajjiż, kienu mħarrġa fil-ħsieb, kellhom ġo qalbhom iż-żerriegħa li snin qabel kienet inżergħet fosthom minn Manwel Dimech’. [13]

Mhux ta’ b’xejn li l-awtur ta’ Eroj ma jdumx ma jqiegħed lill-protagonista tiegħu fil-qalba ta’ din il-ħuġġieġa, jiġifieri fit-Tarzna, u ’l Dimech isemmih mas-sbatax-il darba flimkien max-Xirka tal-Imdawlin tiegħu. Bid-differenza li filwaqt li Chetcuti jsejjes id-dramm tiegħu madwar Manwel Dimech fil-karattru prinċipali tad-dramm, Wenzu – li mhu ħadd ħlief Lorenzo Dyer, wieħed mill-vittmi – fir-rumanz ta’ Michael Cini l-protagonista huwa eroj minn fost il-folla. L-anonimu minn fost dik il-ġemgħa ta’ qalbiena li jsalva bi żbrixx mit-taqtigħa u mix-xafra tal-bajjunetta tas-suldati Ingliżi biex wara jkun jista’ jirrakkuntalna fl-ewwel persuna dan id-dramm li sal-lum għadna nimmarkawh b’jum nazzjonali. La fl-Indipendenza u lanqas fil-Ħelsien ma xtered demm Malti. U la konna naslu għall-Indipendenza u wisq inqas għall-Ħelsien li kieku ma kienx għas-Sette Giugno.

In-narrattiva ta’ Michael Cini mhijiex biss imsejsa fuq ġrajjiet riċerkati. Michael għandu ħakma tajba mhux biss fuq il-lingwa imma jaf isib u jqiegħed il-kelma f’lokha. Għandu vokabolarju rikk u kif ngħidu, idoqq fil-widna. Aktar minn hekk, drawwiet missirijietna jerġgħu jfiġġu matul il-kapitli, kapitli qosra li ma jdejqux lill-qarrej u fl-istess ħin iżommuh imkaħħal mal-folji sakemm il-ktieb jinqara minn qoxra sa qoxra. Ngħidu aħna, meta Anġlu jġib quddiem għajnejh lil missieru lura mix-xogħol għajjien mejjet, u “jaqbad il-ħobż bejn idejh kollhom trab, ibusu, u jintefa’ jindafar bil-ġuħ għami li kien jiġi bih mix-xogħol.” [14] Jew id-deskrizzjoni mill-aqwa li jagħtina tal-ferrovija meta Anġlu jirkeb mill-Ħamrun sa ma jasal Ħ’Attard u jagħtina xenarju mill-isbaħ ta’ dawk l-inħawi li hu tant familjari magħhom u li huma tant għal qalbu – Ħal Lija u Ħal Balzan.

Imma daqstant ieħor mhux biss huma sbieħ imma tassew oriġinali d-dehriet li l-awtur jagħtina ta’ Malta sotterranja li jeżistu taħt il-Belt Valletta, donnu jrid ifittex l-għeruq ta’ pajjiżna u jinżel u jesplora saħansitra d-dinja moħbija ta’ taħtna li ftit jafu biha. Dawn id-deskrizzjonijiet nistgħu ngħidu li nsibuhom sa mill-ewwel rumanz tiegħu Preżenza (it-tiftixa għal Grabiel fil-bir u l-għar moħbi) kif ukoll f’Ix-Xafra tad-Destin (il-kapitli “Passaġġi Sigrieti” u “Fil-Katakombi”).

Michael huwa wkoll mgħallem tal-idjoma Maltija u jsegwi b’rettezza l-amar ta’ Ġużè Muscat Azzopardi: “Qatt ma tkun tista’ tgħid li taf ilsien tajjeb jekk ma tkunx taf tajjeb l-idjoma tiegħu.[15]

Bis-saħħa ta’ dan ir-rumanz, Michael Cini żamm l-appuntament maċ-ċentinarju tas-Sette Giugno u b’mod letterarju fakkar lill-poplu Malti li jkun għajb kbir għalina li ninsew is-sagrifiċċji li għaddew minnhom missirijietna:

Dan ir-rumanz ifittex li jfakkar

Il-memorja u jagħti ġieħ

Lil dawk il-martri u eroj li fl-irvellijiet tas-Sette Giugno,

Issieltu u saħansitra anke xerrdu demmhom

Biex Malta tkun tal-Maltin

 

Nirringrazzjawh minn qalbna ta’ dan il-ġest tabilħaqq patrijottiku. Daqstant ieħor huwa patrijottiku kull awtur li jagħżel il-Malti bħala l-għodda letterarja tiegħu. Huwa ċar li Michael Cini jħoss dan id-dmir lejn art twelidu. Anzi, huwa dmir ħafna għal qalb l-awtur – lejn il-maestà tal-ilsien Malti. F’kull ktieb li ppubblika, fil-paġna tad-dedika nsibu miżjud dan il-kliem: “… kif ukoll lil kull min jgħożż, japprezza u jagħti sehmu biex l-Ilsien Malti nibżgħu għalih u nkomplu nikkultivawh kif jixraqlu ħalli jgawduh ukoll ta’ warajna.”

 

_______________________________

 

 

 

 

 

 

 

[1] Michael Cini, Ix-Xafra tad-Destin (2015). Ara qoxra ta’ wara.

[2] Cini, Ix-Xafra tad-Destin, xvii.

[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Siege_of_Malta

[4] Cini, Ix-Xafra tad-Destin, xvii.

[5] Michael Cini, Konvoj: Il-Ġrajja li Naf Jiena Biss (2017), 16.

[6] Orazju, De Arte Poetica (traduzzjoni ta’ Oliver Friggieri) vv. 454-456; 468-470 (1988), 41.

[7] Oliver Friggieri, Dizzjunarju ta’ Termini Letterarji (2000), 844.

[8] Friggieri, 682-683.

[9] Michael Cini, Eroj – Mħabba u Qlubija fis-Sette Giugno (2019), 13-14.

[10] Friggieri, 685.

[11] Cini, 14.

[12] Cini, 308.

[13] Ġużè Chetcuti, 1919 (1987), xix.

[14] Cini, 30.

[15] Ġino u Anna Muscat Azzopardi, Kif Ngħiduha (1975), verso

/by

Big Oak on Little Mountain

Comment by Keith Simkin’s

How would you respond to occupation of your country by a foreign invader? In her most recent novel, Big Oak on Little Mountain (Horizon Press), Lou Drofenik gives us the raw material to think about how we would answer this question. She describes the responses of the  people in Ljubljana     to the Italian and German invasions during World War 2. Her initial curiosity was not casual. A relative perished in the Dachau concentration Camp. Years after the war, she found a badge in the family garden in Mestinje, Slovenia, inscribed with a swastika. Intrigued, her research into the experiences of her family and neighbours during the war led her eventually to write this powerful story. In a prefatory note she describes the awful truth she discovered through her research:

“After reading many books, I realised that Slovenia’s war story is not a simple story of good versus evil… it is a story of a people divided among themselves; a people without a common enemy… the enemy was also the brother, the neighbour, the sister, the father even.”

In this imaginative reconstruction of life in occupied Slovenia Lou Drofenik helps us to comprehend the behaviours and motives of the many different types of people who found themselves caught up in this maelstrom — peasants, townspeople,  factory workers, intellectuals, priests, resistance fighters, collaborators, military officers in the occupying armies and the majority of people who, as in all wars, try  to cope as best as possible by complying or resisting to various degrees as opportunity allows.

To provide a focus, events are filtered through the thoughts and observations of Eda, orphaned after her mother committed suicide and her father disappeared at sea. Eda was never told the truth of how or why her mother died. All her life she disbelieved most of what people told her. She felt exiled from her rural birthplace of Mala Gora and yearned to recapture the security of her mother’s love. She was brought up by her aunt Alma in the small Slovenian town of Sveti Mihael.  Discontented, resenting the constraints of village life, at the age of fifteen Eda fled to the capital Ljubljana and found employment as a nanny in the house of anti-Communist Catholic academics. .

The Italian and German invasions of Yugoslavia and the deterioration of living conditions divided families and social groups. Hatreds erupted, based on class, education, language, politics and religion, all of which provided rationalisations to justify dispossession, imprisonment murder and mass executions. Swept into the maelstrom of wartime life in Ljubljana and in Italy, people were forced to make difficult choices. Father Micallef is desperate to make amends to his Slovenian parishioners for his younger brother’s atrocities in the Fascist army; Frank, the cycling champion feted in Italy, subverts his patrons by organising escape routes for Jews; Alma flees to the rural village of Mala Gora in a desperate effort to protect a gypsy boy she has looked after since his family was casually executed. Eda is pressured by some of her former neighbours in Sveti Mihael to assist the Resistance but threatened by others with execution as a collaborator.

The scarcity of trust and the search for belonging, especially in wartime, are the central existential issues of this novel, but fans of Lou Drofenik will recognise several additional themes that have characterised most of her imaginative writing. Her love of nature is reflected in the contrast she draws between the insecure, threatening and contingent nature of city life and her dreamlike accounts of life in rural communities before the Italian invasion. Her passionate belief in the nurturing influence of mothers and the power of female bonding has earned Lou Drofenik the reputation of being an influential writer of the feminine. In this novel the nature of feminine strength is subject to critical scrutiny in her analysis of Eda’s problematic relationships with her foster parents Alma and Lovisa, and with Slavica, the maths professor whose baby she looks after as a live-in nanny.

Lou Drofenik has written often about the inter-relatedness of the Roman Catholic church, education, language and social class in the lives of people. The persistence of these themes in her writing is not accidental. She loves nature and enjoys growing vegetables and flowers in her country property. She is a devoted mother of four children and until her retirement to write novels she was a committed and much-loved elementary school teacher. She was educated in Maltese schools, married into a Slovenian family, completed a university degree and wrote her doctoral dissertation on the sociological experiences of post war women immigrants to Australia (of which she was one).

This correlation between Lou Drofenik’s passions and her creativity is a possible clue why she can employ a range of techniques so successfully. She manages to corral a large cast of characters because each one personifies a major theme and can be related in some way to Eda, so the narrative strands are firmly interwoven. She uses thematic contrast to balance mood and purpose. The first half of the narrative sets up the background of traditional rural communities; the second half descends into the abyss under foreign control, mostly in the uncertainty of intrigue in Ljubljana but also in the ravaged lives and lands of the once bucolic Slovenian heartland.

Lou Drofenik also uses contrast in descriptive techniques. Her long, lyrical descriptions of the countryside remind us of vistas that have caused us to stop and wonder at the beauty of nature. She details the objects in kitchens that remind us of houses we have loved and meals we have enjoyed. When she portrays her main characters, however, we relate with them mainly through their internal soliloquies, their calculus of ethical options and the (mis)match between intentions and outcomes. We are permitted to observe her minor characters less intimately, mainly through their direct conversations or their actions. This contrastive technique departs from the usual injunction to writers to ‘show, not tell’, but it highlights the relevant plot points and thus powerfully reinforces the main themes explored in the novel.

One particular technique illustrating Lou Drofenik’s skill is her use of a kind of Chorus, or anonymous commentator, whose voice appears in italicised sections at various parts of the narrative. These sections do various things: provide context for an incident, speculate on a character’s motives, excoriate the invaders and become a mouthpiece for Slovenian patriotism, and at other times provide an insight into the motives of the actors not given to us in the main text. Readers might like to indulge in speculation about these choral passages. At times I wondered if they represent the Big Oak, a symbol of rural solidarity and reverence for life, and at others I heard in them the voice of the Slovenian heartland. Whatever one’s speculation, this device assists the author to provide a third party point of view that anonymously adds both information and suspense.

Fans of Lou Drofenik will be well satisfied with her eleventh novel. It confirms her place as an internationally recognised writer of literary fiction. She demonstrates the power of creative literature to show us truths about war more powerfully than is possible through the ‘objectivity’ of nonfiction documentaries.  There is another strong reason to read this book. In her Foreword, Lou Drofenik writes: “The hatreds and the silences about the choices people made during a terrible time of history, when choices determined personal survival and the survival of one’s family, left a bitterness in the Slovenian psyche to this very day.” Our mass media show us in great detail the physical damage of current military conflicts, but less about their long-term effects on the minds of individuals and the soul of their country. This novel is a potent correction to the dangers of this kind of myopia.

 

/by

Riċensjoni ta’ Bejn il-Binarji

Il-binarji: żewġ linji paralleli, ma jiltaqgħu qatt. Il-binarji ma jħallulek ebda għażla: imexxuk ’il quddiem, lura ma jħallukx tmur, l-aktar l-aktar, iħalluk biss tittawwal lejn dak li għadda u mar. Il-binarji tgħaddi dejjem tagħhom: iċaħħdulek il-libertà li tiddevja, li tagħżel mogħdija oħra. Il-binarji jippredestinawk. Huma jwassluk, trid jew ma tridx, iġorruk, anke jekk għal għonq it-triq jerġa’ jibdielek. Il-binarji tal-ħadid; fix-xitwa inġazzati; fis-sajf jikwu – jekk għandek ġilda sensittiva aħjar ma tmissx magħhom. Il-binarji huma identiċi, jaqblu, jikkumplimentaw lil xulxin. Madankollu, il-binarji huma dejjem separati, biswit xulxin imma jevitaw lil xulxin, waħda donnha l-anatema tal-oħra. Għaldaqstant il-binarji jistgħu jissarrfu fl-opposti, fit-truf tal-ispettru; il-binarji jistgħu jsiru rappreżentazzjoni metaforika tal-ħajja u l-mewt; tat-tfulija u x-xjuħija; tal-Punent u l-Lvant; tal-Kanada u Malta; tal-mara u r-raġel; tal-imħabba u s-solitudni; tal-bidu u t-tmiem. Tista’ toqgħod bejn il-binarji? L-esperjenza tgħallem li aħjar le – għax dak territorju mwiegħer, art sterili mimlija żrar, roqgħa li ma toffri ebda sens ta’ stabbiltà, ta’ permanenza, ebda ċans fejn trabbi l-għeruq u tarmi l-frott.

 

Il-persona, li leħinha nisimgħuh jidwi fil-versi tal-ġabra poetika Bejn il-Binarji, sabet ruħha proprju “titwieżen bejn il-binarji” (“Bejn il-Binarji”). Dil-persona qed iġġarrab id-disforija, tinsab f’post skomdu, taħseb li qiegħda waħedha, maqbuda bejn ħaltejn. Madankollu, x’aktarx li leħinha mhuwiex jidwi waħdu, jgħajjat f’deżert diżabitat, bħal dak tal-Battista. Hekk kif dal-versi jaslu f’idejn il-qarrejja, hemm ċans kbir li l-vuċi solitarja ssir minnufih vuċi korali, il-vuċi tal-ħafna. Għaldaqstant, il-ġabra poetika mħejjija minn John Portelli tista’ tissarraf f’esperjenza kollettiva, fl-esperjenza ta’ ħafna nies li flimkien, jgħixu waħedhom.

 

Hawn se nesplora xi aspetti f’din il-ġabra li  laqtu lili, bħala qarrej. Qabelxejn, xtaqt nibda b’motif li intrigani, il-leitmotif tal-għasafar inaqqru. F’ “Wara l-vireg,” nilmħu “L-għasafar tal-bejt moħbija/ jnaqqru l-għera ta’ triq imterrqa mistura fis-sħab rekkien,” filwaqt li f’“Il-vuċi tiegħek” hemm “kolonja t’għasafar tal-bejt inaqqru l-ħajja.” F’“’L hemm mill-Ħin” il-persona ssaqsi: “l-għasafar inaqqru ż-żrieragħ u d-dud,/dielja tixxeblek mal-arblu tal-eżistenza?” U jien insaqsi: Għaliex il-metafora tal-għasafar ċkejknin li qed inaqqru? Din ukoll, bħall-metafora tal-binarji, hija metafora ambivalenti. Aħna l-għasafar tal-bejt, aħna l-insinifikanti, aħna li mingħalina nafu ntiru imma mbagħad nittajru lil hinn mal-ewwel buffura riħ mingħajr ma jkollna ebda kontroll tad-direzzjoni, tad-destinazzjoni. Iżda s-simboliżmu tal-għasafar inaqqru jista’ jkun li qed jirreferi għal qawwa ’l barra minna: l-għasafar ta’ Portelli jsiru wlied Kronos, l-alla taż-żmien; it-tnaqqir tal-għasafar isir għalhekk il-metafora tat-tmermir, tad-deterjorazzjoni tal-eżistenza, tal-finitudni tagħna lkoll, aħna li fi kliem Friggieri m’aħniex ħlief “katavri ferħanin” (“Fil-Bar tal-Kantuniera”).

 

L-eżistenza mwiegħra tagħna lkoll hija fil-fatt preokkupazzjoni ewlenija tal-persona F’Bejn il-Binarji. Fil-versi ta’ “Wara l-vireg” jinħass l-angst eżistenzjali li jasal għand il-qarrejja permezz ta’ emozzjonijiet relatabbli: f’mumenti tinħass tidwi r-rassenjazzjoni ta’ min tgħarraf biżżejjed biex fehem l-illużjoni: “Issa kollox ħolm tat-trab jittajjar.” F’mumenti oħra, il-persona tinħass li qed titlef sabarha quddiem l-inkejja tal-eżistenza: “Kemm tista’ ddum tissabbar b’xita traxxax?” (“Wara l-Vireg”). Minkejja li jissarraf f’tentattiv fieragħ, il-bżonn għal xi forma ta’ sens eżistenzjali, ma jerħina b’xejn: fi kliem Portelli aħna bħal “papri jaħbu rashom taħt l-ilma tal-lag: / bugħaddasa minn twelidhom ifittxu pedament fittizju” (“Metamorfosi falza”). F’“Imħabbtek” jerġa’ jfeġġ l-att tat-tnaqqir, din id-darba mgħobbi bl-ambivalenza tan-“nostalġija” u tal-“kullana tal-ġiżimin”:

 

Issa biss it-tektik tan-nostalġija

jnaqqar il-memorji mtappna: ħabsin taż-żmien

imlibbsa l-iswed, imtaqqla

kantun bil-piż tal-ħin.

Għadek ma fhimtx xi jfissru l-kullani tal-ġiżimin

jaqgħu waħda waħda. (Imħabbtek)

 

Ma jistax jonqos li l-poeta, li trabba f’raħal f’tarf l-irdumijiet ta’ gżira Mediterranja u li għadda ħajtu jaqsam il-meded kbar tal-ilma li jifirdu l-kontinenti, ma jitnebbaħx mill-baħar. F’din l-antoloġija, il-motif tal-baħar isir il-mera tal-emozzjoni mġarrba mill-persona: xi drabi jissenslu mal-baħar konnotazzjonijiet ta’ diqa (“Id-Dizzjunarju tas-Skiet”), drabi oħra l-baħar isir għelm ta’ ħelsien (“Ħelsien”) jew ta’ ħajja eterna (“Iħaddnek Bla Tmiem”). Il-baħar għandu żewġt uċuħ – kwalità li dejjem nebbħet il-poeti Maltin, minn Dun Karm u Ġorġ Zammit sa Daniel Massa u Immanuel Mifsud. Portelli wkoll iġarrab dawn l-aspetti antitetiċi tal-baħar; f’poeżija minnhom, “Bla Xkiel,” ilaqqagħhom flimkien b’mod effettiv:

 

Qaltlu ħudli kollox barra l-passjoni.

Dak l-imgħarraq baħar jaqtagħli nifsi.

 

Ibqa’ stenna fil-bajja ta’ tfuliti titbaskat f ’kull staġun mingħajr waqfien.

Hawn is-siġar iħaddru biss fis-sajf, il-bqija mistrieħa fil-bogħod,

joħolmu ġibdet qalbek tħabbat – bla waqfien.

 

Fertili ħafna dil-passjoni mxekkla mix-xejn ta’ ħajja trieġi t-tregħix dgħajjef:

u anke llum il-mewġ kajman

iċafċaf (“Bla xkiel”)

 

Iżda f’“Tistenna għalxejn,” il-baħar isir biss xbieha mbiegħda: “Imellisni l-ilma baħar imbiegħed minni; / maħruq it-tluq sfurzat / rifless biss.” Din hija tema oħra rikorrenti f’Bejn il-Binarji: il-ġrajja tan-nomadu li tbiegħed fiżikament minn gżirtu li, madankollu, baqgħet imwaħħla fih qisha mħara, imqar jekk f’rokna mudlama ta’ qalbu. Spiss il-vjaġġatur jipprova jħares lura, lejn il-punto-di-partenza, bir-riskju li jintebaħ li issa tbiegħed iżżejjed (“Ħlewwet it-Tluq”). F’din il-ġabra jiġi evokat ukoll il-mument li l-poeta żagħżugħ, darba waħda, qatagħha li jterraq lil hinn mill-imluħa tax-xtutna, lejn art ferm ’il bogħod, ferm differenti: “Niftakar iż-żaqżiq taż-żarbun fuq borra inġazzata / imkaħħla mal-memorja ta’ żgħożija tfittex bla ħniena / mogħdija mbiegħda” (“Passi”).

 

Il-poeżija “Calypso,” fil-fehma tiegħi, tikkondensa fi ftit versi l-essenza tal-impatt li ħalliet fuqi din l-antoloġija. F’dawn il-versi ma jispikkax biss il-motif tal-baħar u l-atmosfera mistika, mitoloġika tal-ambjent Mediterranju. Din il-poeżija tuża l-elementi tan-natura biex tirrifletti dwar il-qagħda umana; b’lessiku sempliċi għall-aħħar jirnexxilha talludi għal temi kumplessi u universali. Fuq kollox, ħa nagħlaq b’din is-silta għax togħġobni l-estetika tagħha, jogħġbuni l-ħsejjes, il-kuluri u  x-xbihat li tnissel f’moħħi:

 

Sellimtli mill-għorfa ta’ fuq Calypso

u għattejt ġismek għeri bil-fjuri bojod;

sabiħa s-siġra tal-bajtar tax-xewk misjura

tistrieħ fuq ħajt tas-sejjieħ

issejjaħ lill-gawwi li ħareġ mis-sema mtaqqal

bit-tqala tal-bieraħ u lbiraħtlula,

u stedintni għal-loġġa ta’ fuq il-baħar,

illum kważi mċaqlaq jaħsibha jibqax xi ftit kajman

bħal ġibdet ħsusi magħkusa biż-żmien

li għadda bla ma ried u jaf

 

David Aloisio

/by