Is-Siwi tan-Novella Maltija

Is-Siwi tan-Novella Maltija

Charles Briffa

Joe Camilleri, L-Ekutal-Ħabbata, novelli (Horizons, Malta, 2022)

 

Introduzzjoni

Ma’ Joe Camilleri spissikollnanidħlufis-simboliżmu. It-titlutal-ġabra ta’ novelli, L-Ekutal-Ħabbata, jaħkimliruħi fil-qari u nibdaninterpretaħafna mill-ġrajjiet tan-novelli fil-kuntesttematikutal-eku u tal-ħabbata u s-simboliżmitagħhom.

 

Il-ħabbata

Għalhekk meta nitnikkerfuqisem il-ġabranifhem u nagħraf li l-ekujietjinsabukullimkien: fin-natura, fl-ilħna tan-nies, u anki fil-ħsibijiet. Jintlaqgħu, u xi sensminnhomisir. Mhumiexħiemda u għandhomir-repetizzjoni, u f’Camilleridonnhomjillidjaw il-ħsiebgħal xi transformazzjoni jew tisħiħ ta’ xi xeħta jew ħsieb. Min-naħatagħha, il-ħabbatatifredspazjuminnieħor. Hijafruntierabejnżewġpostijiet. Immahija l-ħabbata li tħallininidħol. Hijagħodda li bihanbiddel il-post. U minħabba li bosta huma dawk li jmissuha, donnufuqhahemmħafnaenerġijatitnikker. U fil-ktieb ta’ Camilleri nħoss il-ħabbatabħalaxejraumana li tippermettilill-bniedemjinfetaħgħaltiġribġdid jew almenutagħtihiċ-ċans li jiftaħmoħħu.

 

Ħabbatahija parti minnbieb ta’ bini, u tintużasabiexwieħedjidħolġewwa. Jgħaddiminnerjagħaloħra, minn stat għalieħor. Il-ħabbataletterarja ta’ Camilleri tagħtina ċ-ċans li niftħuruħnagħaltiġribġdidbilliniftħumoħħnab’għarfienieħor, u nintebħu li fl-umanitàhemmpossibilitajiet u opportunitajietgħall-bidladifferentiminndawk li aħnamidħlatagħhom. Meta niltaqgħu ma’ xi ħaġaġdida, x’aktarx li jkunhemm xi bidla fil-ħsieb jew fl-imġibatagħna.

 

Jien u nifli l-kunċett ta’ ħabbataqabelbdejt il-qari ta’ din il-ġabrantbaħt li, bħalmaħabbatatista’ tiftaħlibieb, jienkellinħallimoħħidispost li jkunmiftuħgħal dak li l-awturkien se jagħtini. Il-qarja-ħabbatażgur li għandhatiftaħli d-daħlagħall-ideat ta’ Camilleri.

 

L-eku

Kultant l-ekujsirbinjametaforika li toqgħodgħalqawwa li tifrex il-perċezzjoni, l-apperċezzjoni, u l-intellettwalizzazzjonif’għemil il-bniedemb’mod li dan ikunjista’ jittransformaqagħda li teżistiimma ma tkunxtogħġbu jew ma tkunxtaqdih. Ngħiduaħna, f’“Consumatum Est” għandna l-eku tax-xewqat u l-ekutas-saħta ta’ għemil il-karattri. Ix-xiħaf’żgħożithaħadetgrazzjama’ żagħżugħb’tali mod li “saretqishadellu” u l-importantikien “li tkunqribu” biexir-riħatiegħu “tixegħlilhamoħħha” u toqgħodtitpaxxabih (p.128). Kienetinfatwataminnu; immamaż-żmienbedajġibruħustramb u fi xjuħitubdiettarahb’fissazzjoni “jintona s-salmi” (p.132) sakemm fi xjuħithabdiettixtieqtiżbranah u toqtlu. F’“Ġirien”, imbagħad,  għandna l-ekutal-valuri meta naraw mara li tibdab’attitudnitradizzjonalifuqir-relazzjoni ta’ raġel u mara b’ħafnapreġudizzjikontra Rolf; immawaraftittibdatiffansjah u l-infatwazzjonitagħhassir “manijapassjonali” (p.178) u wara li tara l-veritàfuqu, din il-veritàddamdamhaf’dipressjoni. U f’“Is-Siegħa tad-Dragun” inħossu l-eku tad-“dragun tad-dnub” (p.187): l-ekutal-monstru ta’ tfulitu, in-narraturiħossu meta kiber u bedajmurgħall-kuramedika.

 

L-ekujimmanifestaruħubillijillidjalill-karattrubiexifittex jew jevita xi qagħdapartikulari; jew biex meta jħabbatwiċċu ma’ xi qagħda li ma tkunxmixtieqa, jara kif se jġibruħu. L-ekudonnuħtieġa li karatteristikamenttkunakkumpanjataminn xi sentiment partikulari. F’“Karba li BaqgħetTidwi” nsibu l-ekutal-kuxjenza. Ix-xwejjaħjirrepetif’moħħu l-ġrajjiet ta’ abbużsesswali li zijuhkienjagħmelfuqu meta hu kiengħadutifel. Meta zijuhtahattakk u qal lit-tifelimurgħall-għajnuna, it-tifel mar jiġri fil-beraħ, ħieles. U fil-bqija ta’ ħajtusaxjuħitu dan it-tifelbaqa’ jisma’ l-ekutal-kuxjenzajokrob. F’“GħandiBallaf’Żaqqi” għandnatifelżgħir li jġarrab in-niket ta’ ommu li se tmut. Għandna l-eku tax-xbiehatal-ballafiż-żaqq (bħalalump) li t-tifeljinterpretahabħalabullet. Dawn l-esperjenzidonnhomjeħdunaf’ħarġa-ċirkubiex id-dawraċirkularissir l-eku, bħal f’“DawraĊirkulari” li turinalil Lina studentaċassablareazzjoni u meta żżewġu (hi u n-narratur) hekkreġgħetġiet. U l-qarja ta’ dan il-ktiebtwassalnafl-aħħar nett f’“ĦabbataMsadda”  biexinsibu “l-ekutal-ħabbatatal-kuxjenza” (p.233).

 

Immaħaniftaħftitaktarfuq novella minn din il-ġabra. U se nieħu “L-Appuntament”. Hawnhekk l-ekuhuwasottili, u Camilleri jixħet l-enerġijaletterarjatiegħusabiex id-diwijkunxieraq. In-narraturjiltaqa’ bla ma ried ma’ sieħbu “ta’ żmienilu” (p.102) li għalihfejnjidħlu l-flus ma kienxhemmċajt. Dan sieħbu (minnżmien il-Liċeo) kienifottibiexjgħaddi mill-eżamijiet u sab job mal-gverngħaxmissieru “kellu l-ħbieb” (p.101), immakienjiġijaqa’ u jqum mix-xogħol (“Ix-xogħolgħall-bgħula”, p.102). U qatt ma riedjintrabat fi żwieġimma t-tfajlietsbieħkieniħobbhom, u riedjgħix kif ried hu biexjagħmel li jridbil-ħajjamhuxiħalli l-ħajjatagħmel li tridbih. “Imma n-nejkjieqaf ma’ dawn” (p.103, jiġifieri, mal-flus) u meta ftakar fil-“medda art kbira” li l-familja tan-narraturkellhomwara l-knisja u li tagħtigħall-wied, bedajħajjarlin-narraturbiex hu (dan sieħbu ta’ żmienilu) jissieħebmagħhom u jiżviluppawhaavoljakienetf’żonaprotetta. In-narratur ma kienxjinqala’ għan-“negozju bis-sewwa”, u fuqkollox ma riedxjidħolgħalnegozju “bl-imgħawweġ” (p.104).

 

Hawnhekk it-terminu “eku” nqisuhbħalafenomenu li jidħoljidwif’moħħna l-qarrejja. Minbarra l-istorbju li jagħmelsieħbu ta’ żmienilubil-ħafnaparolitiegħu, fi kliemuhemm r-repetizzjoni ta’ għamla ta’ ħajranegattivamħaddna mill-korruzzjoni. Huwaekuprofond li jirriflettiruħsieħbu – l-essenzatiegħu. U nitħassbu: it-titlu (“L-Appuntament”) għalxiexqedjirreferi? Għal din il-laqgħamhixmistennija li lin-narraturtistiednugħall-imgħawweġ, jew għal “sessjonioħra ta’ kimoterapija” (p.108)? Fejn hu l-kanser: fil-ħajranegattiva jew fin-narratur? In-narraturiħoss l-eku ta’ kliemsieħbujaqbeżfuqubħal xi ħaresbiex mat-tiġrib li għaddaminnujqum “xitanieħor” li dellilluħajtu (p.104) Il-ġustapożizzjonital-ħsiebtal-korruzzjoni mal-kansertweġġgħulin-narratur, donnhaddamdmu.

 

Sehem in-novella llum

In-novella tfaċċat fil-letteraturaEwropea mill-ħsieb ta’ tixrid ta’ xi ħaġafriska. Il-kelma “novella” ġejja mil-Latin novellus (fil-femminilnovella) li hija d-diminuttiv ta’ novus (ġdid). Il-kelmagħaddietgħall-Franċiżqadim (novelle), għat-Taljan (novella), għall-Ingliż (novel), u għal xi lingwioħrajn; u kienhemmżmien meta kienettfisserbiċċaaħbarġdida. Maż-żmien, ġrajjaqasiranarrattiva, ankimistħajla, kienettitqiesdonnhabiċċaaħbarfriska. In-novelli ta’ Camilleri għandhombixra ta’ rapporti ta’ ġrajjietkurrenti; donnhom parti mill-ġurnaliżmubħaladokumentarji ta’ xejrietkontemporanji. Dan l-awturjiffrejmja n-narrattivamistħajlatiegħu ma’ xejrietfattwalibiexjeżerċitaqawwaġdidafuq il-qarrejjatiegħu li jridujaslujifhmu r-realtajietimressqa. Il-letteratura ta’ Camilleri (bħal ta’ ħafnaoħrajn) tinkorporaveritajietġeneralifuq in-natura umana.

 

Kważikullġrajja u karattru fin-novellitiegħunistgħunittrejsjawhomluralejn xi tiġribuman. Hekkf’“Rosita”, xiħaf’hometifrex flashbacks li juru li kienetsabiħaimmakienhemm min qaħħabha meta kienetgħadhataħt l-età. Fi “Platt Spagettib’RaxxaMħabba” electrician żagħżugħgħaljumwieħediġarrab l-imħabba ta’ omm. “L-Appuntament” turinalin-narraturbil-kanserjaqta’ qalbu mill-ħajjaminkejjasieħbutal-imgħoddimoħħir-riħ.

 

Camilleri jqajjemħsibijietetiċi u jinkorporahom mad-dokumentarji u l-istħajjiltiegħubiexaħna l-qarrejjaniltaqgħu (bħalf’mera) ma’ xejriet ta’ mġibaumana. Dan il-fatturletterarjunarawhf’novellibħal “Brindisi Inutli” fejn mara ta’ mitt sena tħoss li għexetbostasninminnhomgħalxejnwara li żewġha u wliedhamietuf’inċident l-Awstralja; “Stqarrija” fejn l-iben gay isib li missierukieniluħafnajaqlibhielhalilmartu, u jarahipokrita, weżwież li lilukienjikkundannahgħaxomosesswali; “GħaxJien?” li tagħtina mara li tixxennaqgħal dak li ma jistaxikollha (tixxennaqgħat-tfal) u li f’ġufhakulmakellhakienet “nefħainutli” (p.83) u “xejn li minnu ma jiġixejn. Vojt li jissarraff’vojt” (p. 80).

 

Il-kunċettnovelliertal-karattrugħanduhawnhekk il-funzjoniideoloġika li tressaqnalejn l-aljenazzjonital-eżistenzamodernabiexforsinifhmuha din l-aljenazzjoni u forsiwkoll ma tibqaxtelfagħaxindaħħluha fil-ħsiebtagħna. “Kiss lil Jesus”, pereżempju, tagħtinalilKolossu (“oġġett ta’ żuffjett”, p.29) li jidħolf’ġustapożizzjoni ma’ Ġesùf’għajnejntifelżgħir. “Ħlas id-Dejn” turinaxiħ li jirrispettalill-kliebgħaxfl-imgħoddikienkelb li salvalu l-familja u ħallaħajtutaħt il-konkrit. Fi “StensilsfuqXbihetek” in-narraturjipprovajeqred jew jibdelxaqlibatal-personalitàtiegħubil-ħżuż ta’ simboli, immagħalxejn. U f’“Il-Mamà ċ-Ċkejkna” tifla ta’ ħamessnintaħseb li oħtha baby se toħdilhapostha fil-familja. Novella ta’ Camilleri taftregħedna, bħalmaġara fil-każtal-farfett il-lejl li jikxef il-biża’ tan-narratur (“Farfett il-Lejl”), il-missier li falla fit-trobbija ta’ ibnu (“ĠudaGħanduKemm-il Wiċċ”), u l-karattru li daħallususpett li kienqedibati mill-isplit personality (“Fula Maqsuma”).

 

Ma’ dawn l-aspettitematiċirridunżidu x-xejrietkulturali li Camilleri jħobbidaħħal (eż. Pavlov, Freud, Gauguin, Mascagni, Mirò, Bosch, Dali, XandruMallia, Esther Williams, Courbet, Ganado) għat-tlaħħimkuntestwali. U barra minnhekk, l-istiltiegħujaħdemfuqnab’mod fin bħal, ngħiduaħna, l-użurepetuttal-espressjoni “qaħbeċ” (li fl-imgħoddikienettitqiesbaxxa) – din ir-repetizzjoni (bl-ekutagħha) tidħol fi gwerrakontra l-espressjonijietartifiċjalitradizzjonali.

 

U jiennistaqsifuq Joe Camilleri: in-novellistjikteb in-novella jew in-novella “tikteb” lin-novellist? Novella bħal “Rosita” ttieħdet mir-realtà: hijatrue to life, mhuxsempliċimentqedtoħloqeffett ta’ realtà – għaxir-realtàtista’ tkuneffett?

 

Konklużjoni

X’jimpurtana min-novella? Jimpurtanagħaxf’ċertusenssinifikanti n-novella hijarappreżentazzjoni tad-dinjareali. U jekk il-qarrejja ma jagħrfux il-veritajiet tan-novellidwar l-imġibaumana, allura n-novellijkunufallimenti. Ħafna min-novelli ta’ Camilleri jiffokawfuqunnifsubħalakreattivuniku – jiffokawfuqugħax huma frott ta’ ħsibijiet li hu jkunġarrab. U fil-quddiemtal-ktiebjgħidilna: “Il-karattrimsemmijaf’dan il-ktieb huma kollhafittizji.” (p.2) Imma huma bbażatifuqniesverigħax fil-kelmtejn ta’ qabeljgħidilna li huma “nies li bħalnadaqu l-balzmu, u oħrajn li ħassew il-weġgħa” (p.11). U aħnanifhmu li niesbħalnajistgħujġiburuħhombħal dawn il-karattrimistħajla.